Katar, inaczej nieżyt nosa, to zapalenie błony śluzowej nosa z charakterystycznym wyciekiem nadmiaru wydzieliny. Objawia się zatkaniem, kichaniem, zaczerwienieniem i podrażnieniem nosa.

Nieżyt nosa nie jest niebezpieczną infekcją, ale należy ją leczyć, aby nie osłabiała organizmu.

Najczęstszą przyczyną kataru jest przeziębienie i alergia – sezonowy katar sienny lub całoroczny nieżyt nosa. W alergii śluzówka nosa staje się nadwrażliwa na substancje, zwane alergenami tj. pyłki roślinne lub roztocza kurzu.

Katar sienny

Katar wywołany pyłkami roślinnymi (trawy, drzewa, krzewy, chwasty i kwiaty) lub grzybami pleśniowymi to reakcja alergiczna o charakterze sezonowym określana jako katar sienny.

Zwykle rozpoczyna się na początku czerwca i dotyczy 2-10% populacji (w Polsce 5-15%). Może rozwinąć się u każdego, w każdym momencie życia, jednak najczęściej rozpoczyna się w wieku 10 lat.

Dolegliwość utrzymuje się w okresie występowania pyłków i pleśni:

• pyłki traw pojawiają się od maja do sierpnia
• pyłki drzew kwiecień-lipiec
• pyłki chwastów późnym latem
• pyłki krzewów lipiec-październik
• zarodniki pleśni czerwiec-wrzesień

Katar całoroczny

Wywołują go alergeny tj. pierze, sierść zwierząt, roztocza kurzu, pokarmy (np. mleko, jajka, zboża, orzechy) lub leki (np. aspiryna). Przewlekłe przekrwienie śluzówki nosa może spowodować blokadę trąbki słuchowej Eustachiusza (» zapalenie ucha), co uniemożliwia prawidłowy drenaż ucha i wywołuje zaburzenia słuchu, zwłaszcza u dzieci.

Najczęstsze powikłania przewlekłego kataru alergicznego to zapalenie zatok obocznych nosa oraz polipy, czyli narośla w przewodzie nosowym.

Objawy kataru

• szkliste i zaczerwienione oczy, uczucie piasku pod powieką, bolesność, świąd i obrzęk spojówek
• niezaraźliwe kichanie, zatkany i swędzący nos, ból głowy wywołany zatkaniem zatok
• świszczący oddech i uczucie ciasnoty w klatce piersiowej
• ból gardła i kaszel wywołany spływaniem nadmiaru wydzieliny do gardła

Jak i dlaczego powstaje katar?

Aby zrozumieć skąd bierze się tyle płynu w nosie trzeba poznać jego funkcję. W ciągu dnia przez nos dorosłego człowieka przechodzi prawie 9000 litrów powietrza. Nawet najbardziej zimne i suche powietrze musi podczas wędrówki przez górne drogi oddechowe (20cm) zostać ogrzane do 37°C i całkowicie nawilżone. Nie wystarczające ogrzanie lub nawilżenie uszkadza tkankę płuc. Skuteczność nawilżenia zależy m.in. od pracy gruczołów błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. Dziennie muszą one wyprodukować około 2 litrów wydzieliny.

W zwykłych warunkach śluz spływa przez tylne nozdrza do gardła i jego nadmiar jest usuwany przez rzęski śluzówki gardła i górnych dróg oddechowych. Dzięki nim w nosie i gardle nie pozostają drobiny ciał obcych. Jednak najczęściej zimą, śluz wysycha i staje się lepki, co spowalnia ruch rzęsek (wirusy mogą je unieruchomić). Gdy ruch rzęsek ustaje, wydzielina zaczyna gromadzić się wokół tylnych ujść nosowych, na tylnej ścianie gardła. Wraz ze zwiększoną gęstością wydzieliny, pojawia się wrażenie jej zalegania.

Domowe sposoby na katar. Jak rozrzedzić gęsty śluz i zmniejszyć jego ilość nie wysuszając górnych dróg oddechowych?

Sposoby usuwania wydzieliny. Płukanki i inhalacje udrażniające nos

Regularne smarkanie. Wydmuchiwanie nosa zmniejsza ilość wydzieliny, jednak nie należy przesadzać. Nie wolno umieszczać np. wacików w nosie, aby wchłaniały nadmiar śluzu.

Płukanie nosa wodą z solą przy pomocy gumowej gruszki. 0,5 łyżeczki soli należy rozpuścić w szklance ciepłej wody – nadciśnieniowcy powinni użyć 1/3 łyżeczki soli. Alternatywą jest gotowa sól fizjologiczna dostępna w aptekach. Następnie gruszką nabiera się roztwór, a jej końcówkę umieszcza w nozdrzu. Teraz należy odchylić głowę do tyłu, a gruszkę ustawić pod kątem prostym do twarzy, czyli równolegle do podniebienia. Finalnie trzeba wciągnąć głęboko powietrze, by zassać roztwór do jamy nosa i powtórzyć operacje z drugim nozdrzem.

Na początku zabieg ten może być nieprzyjemny, ale szybko nabiera się wprawy. Na końcu wydmuchuje się nos, by pozbyć się nadmiaru wody. Eksperci zalecają przepłukiwanie nosa 3 razy dziennie, nawet przez 5 dni w razie potrzeby.

Uwaga! Zabieg należy przeprowadzać z największą ostrożnością, gdyż nieumiejętne użycie gruszki grozi uszkodzeniem splotu Kiesselbacha i groźnym krwotokiem z nosa.

Woda morska lub roztwór soli morskiej w formie sprayu to wygodny sposób oczyszczania nosa z nadmiaru wydzieliny. U dzieci poniżej 2 roku życia zaleca się stosowanie kropli. Przykładowe preparaty:

• Acatar aerozol – spray i krople w jednym
• Acatar Fast – spray do nosa zawierający roztwór wody morskiej, olejek eukaliptusowy, olejek miętowy i olej z rokitnika zwyczajnego
• Athomer Propolis – roztwór wody morskiej połączony z propolisem (kit pszczeli)

Neti, czyli mały czajniczek z długim dziobkiem jest wykorzystywany przez Joginów, którzy przy jego pomocy płuczą przewody nosowe słoną wodą. Należy wlać do naczynka pół szklanki ciepłej osolonej wody. Roztwór powinien mieć smak łez.

Ważna ciekawostka! W jednym z odcinków Dr. House’a, przyczyną schorzenia pacjenta (jakieś drobnoustroje zaatakowały mózg z tego, co pamiętam) okazało się płukanie nosa neti wypełnioną “brudną” kranówką. Dlatego woda użyta do przygotowania płukanki musi być przegotowana!

Trzymając głowę nad umywalką, należy umieścić dziobek w jednym nozdrzu i wlać zawartość neti. Płyn powinien wypłynąć przez drugie nozdrze. Zabieg należy powtórzyć z drugim nozdrzem, a na koniec trzeba energicznie wydmuchać nos.

Wyznawcy jogi regularnie stosują tą metodę zapobiegając zakażeniom zatok bocznych nosa wywołanych głównie przez zatkanie. Wierzą, że usuwanie zaschniętego śluzu z dróg oddechowych wzmaga siły życiowe organizmu, co jest faktem, gdyż swobodniejszy przepływ powietrza to lepsze dotlenienie organizmu.

Odsysarki – aspiratory. Katar u niemowląt i noworodków wymaga stałego usuwania nadmiaru śluzu. Ze względu na swój wiek niemowlak nie jest w stanie samodzielnie się wysmarkać czy przepłukać nos.

Pomocnym i prostym urządzeniem jest odsysarka do nosa złożona z pojemniczka i rurki. Zaokrągloną końcówkę pojemnika wkłada się delikatnie w jedno nozdrze pociechy, a przez rurkę mocno ssa. Oczywiście nie ma możliwości przedostania się wydzieliny do ust. Na rynku dostępne są także wygodne elektroniczne odsysarki – gruszki automatyczne.

Płukanie gardła wodą z solą. Receptura roztworu jak przy płukaniu nosa gumową gruszką. Zabieg ten ułatwia odkrztuszanie wydzieliny z gardła.

Inhalacje na katar parą wodną, z dodatkiem olejku eterycznego lub naparu ziołowego z macierzanki, rumianku, szałwii, pierwiosnka lekarskiego czy pędów sosny skutecznie i szybko udrożniają przewód nosowy, gdyż zmniejszają obrzęk błony śluzowej górnych dróg oddechowych. Warto je stosować rano i wieczorem jako uzupełnienie lub zamiast płukania.

Przykładowe proporcje inhalacji eterycznej

• 8-20 kropli olejku np. eukaliptusowego lub sosnowego na szklankę wrzątku
• 5-7 kropli na litr wrzątku
• 2 łyżeczki suszonych kwiatów rumianku lub pierwiosnka lekarskiego zalać szklanką wrzątku i parzyć pod przykryciem 15 minut

Otrzymany płyn należy wlać do miski, nachylić nad nią głowę i przykryć ręcznikiem. Następnie przez 5 minut trzeba wykonywać głębokie wdechy nosem i wydechy ustami.

Uwaga! Przed zastosowaniem inhalacji z olejkiem, szczególnie u dzieci i osób przewlekle chorych, trzeba wykluczyć ewentualne przeciwwskazania!

Stosowanie inhalacji można sobie ułatwić poprzez zakup inhalatora. Najprostszy to plastikowy pojemnik, do którego wlewa się wodę i olejek lub zioła. Przez przystawkę wdycha się lecznicze opary. Droższe modele przy pomocy kompresora rozpylają cząsteczki wody z dodanym lekiem, co znacznie ułatwia ich wdychanie.

Pozostałe olejki eteryczne na katar…

• Olejek cedrowy
• Olejek cytrynowy
• Olejek sandałowy
• Olejek bazyliowy
• Olejek geraniowy
• Olejek anyżowy
• Olejek tymiankowy
• Olejek pichtowy

Olejki eteryczne i napary ziołowe można także dodawać do kąpieli ↓

Nacieranie klatki piersiowej i pleców maścią kamforową lub olejkami eukaliptusa, tymianku bądź sosny to alternatywa dla osób, które nie chcą stosować inhalacji parowych np. z powodu pękających naczynek.

Zioła szwedzkie. Należy nasączyć nalewką wacik i wąchać go przez kilka minut 1-3 razy dziennie.

Skrapianie chusteczek higienicznych i poduszki olejkami eterycznymi lub nalewką ze szwedzkich ziół to kolejny prosty trik ułatwiający oddychanie.

Ogólne sposoby na katar. Styl życia, otoczenie i leki

Relaks. Stres i napięcie emocjonalne są powiązane z przewlekłymi schorzeniami nosa. Zadanie utrzymywania w zdrowiu śluzówki nosa kontroluje układ przywspółczulny, który jest szczególnie podatny na stres różnego rodzaju. Bywa, że napięcie nasila produkcję płynu. W tym przypadku pomaga np. kąpiel mikrobąbelkowa ↓ progresywna relaksacja mięśni lub medytacja. » Techniki relaksacyjne

Nawilżacz powietrza jest szczególnie wskazany zimą, gdy działa centralne ogrzewanie. Jego stosowanie zapobiega wysychaniu śluzówek. Nawilżacz należy wypełniać wodą destylowaną, by uniknąć zanieczyszczeń i myć raz w tygodniu wodą z octem, aby nie dopuścić do rozwoju pleśni.

Przed snem warto przeprowadzić kilkuetapowy zabieg:

1. Podreptać w zimnej wodzie z nogami zanurzonymi do połowy łydek przez 1-3 minuty.
2. Po zabiegu należy rozgrzać stopy mocząc je w gorącej wodzie z dodatkiem soli kuchennej, iwonickiej, kłodawskiej lub himalajskiej.
3. Wytrzeć stopy, a podeszwy stóp natrzeć maścią kamforową, włożyć grube skarpety, wskoczyć do łóżka i owinąć się kocem.
4. Położyć gorący kompres na twarz (lub poduszkę rozgrzewającą), posmarować maścią propolisową nasadę nosa, skronie, kark i zakroplić nos kilkoma kroplami soku z cytryny lub zastosować sól morską w sprayu.

Kąpiel napotna w wodzie o temperaturze 38°C z dodatkiem soli, olejku sosnowego, eukaliptusowego lub miętowego jest bardzo pomocna na samym początku przeziębienia z katarem. Zwłaszcza u małych dzieci, jednak w ich przypadku trzeba wykluczyć ewentualne przeciwwskazania do stosowania olejków eterycznych.

Rozgrzany organizm lepiej poradzi sobie z infekcją, gdyż ciepło aktywizuje układ immunologiczny. Po kąpieli należy zawinąć ciało w ręcznik i położyć się do łóżka, a po 15 minutach natrzeć ciało chłodną wodą (25°C).

Kąpiel mikrobąbelkowa. Powstająca podczas takiej kąpieli mgiełka charakteryzuje się szerokimi właściwościami terapeutycznymi, w tym wspomagającymi leczenie kataru:

• rozrzedza zalegający śluz i nawilża wyschniętą śluzówkę
• zapewnia stan głębokiej relaksacji, co sprzyja stabilizacji układu przywspółczulnego, który odpowiada za stan śluzówki
• pękające mikrobąbelki wykonują unikalny mikromasaż i rozgrzewają zapewniając długotrwałe uczucie ciepła wewnętrznego
• dodanie do kąpieli wspomnianych soli, naparów ziołowych czy olejków eterycznych dodatkowo nasila proces oczyszczania nosa

Japońscy naukowcy zaprojektowali i opatentowali domowe generatory mikropęcherzyków w postaci słuchawek prysznicowych oraz bardziej zaawansowanych systemów kąpiel wannowej. Więcej w artykule » Domowe SPA, hydromasaż i naturalna higiena bez chemii. Przełom kosmetyczny!

Oliwka czosnkowa. Trzeba usmażyć miazgę czosnkową z oliwką w równych proporcjach i otrzymaną masę wcierać w kręgosłup i plecy.

Indian Hopi to świece do oczyszczania uszu. Są pomocne szczególnie przy przewlekłym katarze, gdy nadmiar wydzieliny zatyka ucho i uniemożliwia jego prawidłowy drenaż. » Czyszczenie uszu

Katar i zgaga. Kaszel towarzyszący przewlekłemu nieżytowi nosa i ściekaniu wydzieliny do gardła może być objawem choroby żołądka tzw. refluks żołądkowo-przełykowy. Charakteryzuje się on przewlekłym, głównie nocnym kaszlem oraz zgagą. W takim przypadku należy leczyć główną chorobę.

Sposoby na katar sienny, czyli jak zabezpieczyć się przed pyłkami

• Jazda samochodem z zamkniętymi oknami
• Zamykanie okna w sypialni na noc
• Unikanie spacerów na wsi, szczególnie w letnie popołudnie, gdy pyłki opadają na ziemię

Stężenie estrogenu ma istotny wpływ na błonę śluzową jamy nosa. Zwiększenie ilości tego hormonu w organizmie może spowodować rozrost śluzówki nosa i wzmożoną produkcję wydzieliny. Kobiety zażywające pigułki antykoncepcyjne i cierpiące na przewlekły katar powinny poradzić się ginekologa – może warto zmienić metodę.

Leki antyhistaminowe mogą być pomocne w każdym rodzaju nieżytu nosa, ale są najszerzej stosowane w przypadkach o podłożu alergicznym. Zapobiegają kichaniu i słabo przeciwdziałają wyciekowi. Antyhistaminki starej generacji wywoływały senność natomiast ich nowoczesne formy już nie działają na ośrodkowy układ nerwowy i mają słabsze działanie wysuszające. Według specjalistów skuteczniejsze są środki obkurczające miejscowo lub doustnie.

Leki homeopatyczne na katar. Skuteczność homeopatii jest bardzo kontrowersyjna. Przykładowe leki na katar z tej grupy to Coryzalia (tabletki na katar) i Euphorbium (spray do nosa).

Co jeść i pić? Dieta na katar

Dieta na katar powinna między innymi zapewniać odpowiednie nawodnienie organizmu (rzadszy śluz) i wspomagać układ odpornościowy, dlatego zalecane są produkty przeciwbakteryjne i proodpornościowe. Więcej » Jak wzmocnić odporność?

Podaż dużej ilości płynów ułatwia rozpuszczanie śluzu zalegającego w gardle i nosie. Dobrym sposobem jest herbata z cytryną i miodem lub ciepła woda z cytryną, gdyż dodatkowo łagodzą podrażnienie gardła i kaszel.

Wyciąg z jeżówki (echinacea) i dodatkowa suplementacja witaminą C (1000mg dziennie) to doskonałe leczenie uzupełniające. Nie wolno podawać dużych dawek witaminy C dzieciom poniżej 12 roku życia. Naturalne, bogate źródła pokarmowe witaminy C to m.in. dzika róża i wiśnia acerola.

Mieszanka ziołowa na katar …

… 1 łyżeczka na 1 szklankę wrzątku, parzyć 30 minut, pić 2-3 razy dziennie: owoc róży (100g), kora wierzby, kwiat lipy (po 50g), kwiat bzu czarnego (lub syrop), słonecznik (po 20g), ziele wiązówki (10g).

Najważniejsze składniki to owoc róży i kwiaty czarnego bzu, z których można robić pojedyncze napary: łyżeczkę bzu należy zalać szklanką wrzątku, przykryć i odstawić na 10 minut, pić po pół szklanki 2-3 razy dziennie.

Napary z owocu maliny (lub syrop), jeżyny i/lub berberysu, wąchanie obranego czosnku, ssanie kitu pszczelego, picie soku z chrzanu, spożywanie pyłku kwiatowego także wspomaga leczenie kataru.

Syrop z czerwonej kapusty przyspiesza regenerację błon śluzowych. Z kapusty trzeba wycisnąć szklankę soku. Najlepiej zrobić to ręcznie, gdyż istnieje teoria, że szybko obracające się ostrza typowych sokowirówek wytwarzając ciepło utleniają zawarte w warzywach lub owocach witaminy, co znacznie obniża wartość odżywczą soku. Innym rozwiązaniem jest wyciskarka wolnoobrotowa »

Według przepisu, który znalazłem kolejny krokiem jest krótkie gotowanie otrzymanego płynu, jednak tak jak wspomniałem – obróbka termiczna zniszczy dobre substancje, dlatego wybór sposobu działania pozostawiam do indywidualnej decyzji. Po ewentualnym przestygnięciu soku, należy do niego dodać 3 łyżeczki miodu i wymieszać. Pić po łyżeczce 3-4 razy dziennie.

Pokrzywa jest znana ze swych właściwości przeciwalergicznych, dlatego napary przygotowane na jej bazie łagodzą katar alergiczny.

Suplementacja antyoksydacyjna. Nadmiar wolnych rodników wywoływany używkami, błędnym jadłospisem, stresem emocjonalnym, toksynami środowiskowymi, aktywnością fizyczną czy opalaniem się, powoduje chorobotwórczy stres oksydacyjny. Wolne rodniki uszkadzając białka, sprzyjają katarowi, szczególnie przewlekłemu, w dwojaki sposób. Po pierwsze, białka o zaburzonej strukturze układ immunologiczny identyfikuje jako ciało obce i rozpoczyna walkę, która może objawiać się np. katarem alergicznym. Po drugie, brak białek to brak budulców dla hormonów i enzymów odpowiedzialnych za wszystkie funkcje organizmu.

Stosowanie dodatkowej ochrony antyoksydacyjnej jest szczególnie ważne w przypadku niskiej podaży roślin w diecie, które stanowią źródło antyoksydantów. Przeciwutleniaczem wartym uwagi jest taksyfolina, znana również jako dihydrokwercetyna lub DHQ. Jest to flawonoid i silny synergetyk dla witamin A, C i E o właściwościach przeciwzapalnych, antybiotycznych i proodpornościowych, poprawiający wskaźnik drożności oskrzelowej. » Test i recenzja najmocniejszego ekstraktu taksyfoliny i porównanie z innymi suplementami DHQ »

Dodatkowe, przykładowe wzmocnienie odporności wspierające leczenie kataru…

• Colostrum – siara, młodziwo, pierwsze mleko matki ssaka
• Chyavanprash (Chyavanaprasha) – ajurwedyjska kompozycja ziołowa

Czego nie wolno?

Ostre przyprawy STOP. Drażniące dodatki typu ostra papryka, chilli, pieprz cayenne mogą doprowadzić do przewlekłego podrażnienia nosa.

Mleko STOP. Niektórzy dietetycy twierdzą, że przetwory mleczne, z lodami włącznie, pobudzają wydzielanie śluzu. Krowie mleko zawiera dużo cukru zwanego laktozą, który jest dobrą pożywką dla bakterii i pleśni w gardle oraz w przewodzie pokarmowym. Nadmierny wzrost tych drobnoustrojów może osłabiać układ odpornościowy.

Papierosy STOP i unikanie zadymionych pomieszczeń. Dym tytoniowy nasila produkcję wydzieliny utrudniając pracę rzęskom.

Nie wolno nadużywać leków obkurczających błonę śluzową tj. krople lub spray do nosa. Ich stosowanie jest skuteczne tylko przez kilka dni w ostrej fazie infekcji (nie dłużej niż 3-4 dni, gdyż mocno wysuszają śluzówkę), a ich nadużycie może wywołać nawrót dolegliwości ze zdwojoną siłą tzw. polekowy nieżyt nosa lub nieżyt naczynioruchowy nosa. Ich działanie polega na zmniejszeniu ilości wydzieliny, obrzęku śluzówek oraz uczucia zatkania nosa. Aby przeciwdziałać nadużyciu kropli/sprajów wysuszających, należy równolegle stosować aerozole lub płukanki z wodą morską lub solą fizjologiczną.

Uwaga na leki na nadciśnienie. Niektóre nowe specyfiki przeciw nadciśnieniu mogą wywoływać u niektórych osób objawy przypominające przewlekły katar. Przyczyną jest przekrwienie śluzówki nosa wywołane przez te leki.

Porada lekarska. Kiedy jest potrzebna?

Jeśli katar trwa dłużej niż tydzień i towarzyszy mu ból głowy przy schylaniu się, należy zasięgnąć rady laryngologa. Takie objawy mogą świadczyć o zapaleniu zatok.

Gdy objawy kataru alergicznego są szczególnie ciężkie, miejscowe leczenie steroidami jest uzasadnione. Wówczas stosuje się małe dawki glikokortykosteroidów (leki na receptę w postaci sprayu lub kropli). Są one najskuteczniejsze w połączeniu z przeciwhistaminowymi lekami nowej generacji.

W celu odczulenia alergików cierpiących na alergiczny nieżyt nosa, stosuje się zastrzyki podskórne z coraz większymi dawkami roztworu alergenowego pyłków. Zazwyczaj jest to 10-12 wstrzyknięć w ciągu roku.

Tematy pokrewne
Ból ucha »
Gorączka »
Grypa »
Odmrożenia »