Żywienie zgodne z procesami zachodzącymi w przewodzie pokarmowym określonymi przez ludzki biorytm może być przełomem w wielu patologiach i stanowi niezbędny element skutecznej profilaktyki.
Artykuł wstępny » Chronobiologia. Chronomedycyna. Chronoterapia. Optymalne leczenie & zdrowy styl życia
Wynika to z faktu optymalizacji trawienia, czyli zmaksymalizowana wchłanialność składników odżywczych przy zminimalizowanym obciążeniu energetycznym organizmu. Określone jedzenie podane w czasie, kiedy jest najłatwiej trawione, potrzebuje do tego procesu najmniejszych zasobów energetycznych. Wówczas ustrój zaoszczędzoną energię może przeznaczyć na procesy regeneracyjne i lecznicze.
Chronobiologia układu pokarmowego
Oscylatory obwodowe znajdujące się w przewodzie pokarmowym (nabłonek jelitowy i splot mięśniowy jelitowego układu nerwowego) kontrolują m.in. procesy immunologiczne oraz integralność bariery śluzówkowej. Reagują na światło i inne bodźce np. spożywany pokarm.
Rytmy procesów metabolicznych u ssaków są ze sobą ściśle powiązane, co umożliwia zachowanie równowagi między naprzemiennymi procesami magazynowania i uwalniania energii.
Wyniki jednych badań dowodzą, że istnieje związek między rytmem okołodobowym a procesami metabolicznymi – innych, że rytm okołodobowy i ekspresja genów zegarowych są modyfikowane przez jadłospis. Przy czym, podejrzewa się, że niezmienny, okołodobowy rytm wydzielania enzymów trawiennych (nabłonek jelitowy) podlega niezależnemu jelitowemu mechanizmowi zegarowemu, ponieważ uszkodzenie, usunięcie lub jakikolwiek proces patologiczny w obrębie jąder SCN na niego nie wpływa.
Integracja i równowaga cyklu procesów metabolicznych oraz rytmu okołodobowego generuje wzorzec procesów gromadzenia i wydatkowania energii pozostający w idealnej harmonii z podstawowym wzorcem snu i aktywności.
Głównym hormonem regulującym fizjologię trawienia produkowanym w żołądku jest grelina, której poziom zależy od posiłku – rośnie przed jedzeniem i maleje bezpośrednio po zjedzeniu. Rolą tego hormonu jest regulacja apetytu i mechanizmów zegara obwodowego w zależności od procesu spożywania pokarmu. Zaburzenia snu tylko 1 nocy wywołują wzrost stężenia greliny i uczucia głodu. Podczas snu grelina hamuje apetyt i potrzebę defekacji.
Innym hormonem znajdującym się w przewodzie pokarmowym, który kontroluje wpływ procesu jedzenia na działanie zegarów obwodowych jest melatonina. Jej poziom rośnie po spożyciu pokarmu.
Przewód pokarmowy zawiera około 70% immunocytów całego organizmu! Procesy immunologiczne i bariera śluzówkowa uczestniczą w utrzymaniu integralności przewodu pokarmowego.
Układ immunologiczny przewodu pokarmowego jest najbardziej aktywny pod koniec nocy i/lub na początku dnia.
Najwyższa produkcja czynnika gastroprotekcyjnego (białko trójlistne 2 o działaniu ochronnym i proregeneracyjnym) odbywa się w nocy i nad ranem między godziną 3 a 9.
Innymi słowy, rytmy okołodobowe procesów zachodzących w błonie śluzowej przewodu pokarmowego określają sprawność układu immunologicznego przewodu pokarmowego. Zaburzenia owego cyklu skutkują upośledzeniem bariery śluzówkowej i wyższą podatnością na choroby.
Wnioski z dotychczasowych badań i obserwacji chronobiologii układu pokarmowego
Osoby pracujące w nocy…
- … mają większą tendencję do nadwagi i otyłości
- … wykazują podwyższony poziom glukozy, trójglicerydów i cholesterolu we krwi, co prowadzi do rozwoju chorób krążeniowych i cukrzycy 2
- … mają zwiększone ryzyko zaburzeń hormonalnych
- … sugerowany jest związek z częstszym występowaniem nowotworu jelita grubego
Toksyczność wielu leków antyrakowych znacząco się zmienia w zależności od czasu podania, dlatego leczenie nowotworów powinno być zgodne z rytmem okołodobowym » Chronoterapia antynowotworowa
U większości ludzi opróżnianie żołądkowe jest o 50% wolniejsze nocą niż za dnia.
Chronobiologia odżywiania
Dziedzina stworzona przez francuskiego lekarza Luc’a Hourdeguin’a. Inne źródła za twórcę podają Alain’a Delabos’a (specjalista ds. żywienia, dyrektor naczelny Europejskiego Instytutu ds. Badań nad Żywieniem (IREN) i nauczyciel akademicki na wydziale farmacji w Dijon).
Doktor Luc potwierdził zależność przemiany metabolicznej produktu od czasu, w którym został on spożyty. Ten sam produkt jest różnie metabolizowany przez tę samą osobę.
Opracowując zasady chronobiologii odżywiania nawiązał on do chińskiej teorii jing jang opisującej ścisłą zależność naszego świata od słońca i księżyca, od przeciwstawnej strony prawej (ciepło, dzień, pozytyw) i lewej (chłód, noc, negatyw). I tak…
Organy dnia (wrażliwe na pole słoneczne) to oskrzela, serce, żołądek, śledziona, prawa część tarczycy, jelita, żyły i tętnice. Dostarczenie produktów dnia w odpowiednich godzinach będzie miało działanie lecznicze dla tych narządów. | Produkty, owoce, warzywa dnia to np. pomarańcze, cytrusy, pomidory, marchew |
Organy nocy (wrażliwe na pole księżycowe) to nerki, prostata, macica, lewa strona tarczycy, jajniki, pęcherz moczowy, kości i stawy, gruczoły sutkowe, pęcherzyk żółciowy. Analogicznie do organów dnia – dostarczenie produktów nocy w odpowiednich godzinach będzie miało działanie lecznicze dla tych narządów. | Produkty, owoce, warzywa nocy to np. mleko, jajka, woda, jabłka |
Osiągnięcie maksymalnego efektu terapeutycznego poprzez suplementacje diety preparatami naturalnymi również wymaga dawkowania zgodnego z dobowym biorytmem.
Aby uwzględnić wszystkie wytyczne należy pamiętać również o dodatkowym kryterium, czyli synergiści / antagoniści – substancje współdziałające, uzupełniające, wzmacniające / substancje przeciwdziałające, neutralizujące, osłabiające. Innymi słowy, pewnych substancji nie wolno ze sobą łączyć.
Chronosuplementacja uwzględnia pory dnia o najwyższym poziomie wchłaniania danej substancji.
Zasady chronobiologii odżywiania
- Najlepsza pora na śniadanie to 6.30-9.00. W ciągu pierwszej godziny po przebudzeniu, maksymalnie 2h. Najbardziej obfity posiłek, wysokokaloryczny – produkty tłuste.
- Najlepszy czas na obiad to 12.30-15.00. 4-6h po śniadaniu. Średnio obfity posiłek – sycące produkty białkowe i węglowodanowe (skrobiowe).
- Najlepszy czas na podwieczorek to 16.00-17.00. 4-5h po obiedzie. Lekki posiłek. Produkty o dużej zawartości cukru.
- Najlepsza pora na kolację to 18.00-20.00. Minimum 1,5h po podwieczorku i 1,5-3h przed snem. Najmniej obfity posiłek. Produkty lekkostrawne, nieskrobiowe.
Poranek
• Najlepsza pora na tłuszcz to poranek. Tzw. teoria równowagi tłuszczowej. Cholesterol powstaje m.in. rano i jest blokowany przez dostarczenie tego związku z pożywieniem, dlatego poranne spożywanie tłuszczy i unikanie ich wieczorem wspiera poprawę gospodarki lipidowej organizmu. Dodatkowo, tłuszcz jest długo trawiony i dostarcza energie przez cały dzień i odbudowuje ściany komórek.
• Najlepszy czas na wapń to ranek.
• Najlepszy czas na magnez to ranek. Dawkowanie wieczorne to tylko zbędne obciążenie wątroby.
• Najlepszy czas na selen to ranek i przedpołudnie
• Najlepszy czas na żelazo to ranek i przedpołudnie
• Najlepsza pora na marchew 7.30-15
• Najlepsza pora na pomarańcze i inne cytrusy 8.30-15.00. Popołudniu nie będą w pełni wykorzystane przez organizm.
Południe i popołudnie
• Majonez tylko między 13 a 14 (do obiadu)
• Najlepsza pora na pomidory 12-15. Popołudniu zakwaszą organizm a na kolację wygenerują toksyny odpowiedzialne za alergie, egzemy, choroby skóry, problemy z układem oddechowym i stawami.
• Najlepszy czas na multiwitaminę to pora obiadowa.
• Najlepszy czas na cukier jest około 16-17. Wówczas trzustka naturalnie zwiększa produkcję insuliny, przy czym inne źródła podają, że trzustka osiąga najwyższą aktywność między 9-11 i to jest najlepszy moment na słodkości – wyjaśnienie nieścisłości w komentarzach poniżej.
• Najlepszy czas na chrom to popołudnie lub wieczór
Wieczór
• Najlepszy czas na cynk to wieczór
• Najlepsza pora na jabłka 19.30-21.30. Korzystne działanie na pęcherzyk żółciowy, wątrobę i soki trzustkowe. Ułatwiając trawienie pomagają w zaśnięciu. Jabłko zjedzone za dnia nie wykazuje takiego działania terapeutycznego.
• Najlepsza pora na mleko i jajka 19.30-7.30
• Wodę najlepiej pić przed snem i eliminować rano.
• Wieczorem należy unikać tłuszczu i cukru! Najintensywniej są one magazynowane w środku nocy, dlatego jest to czas powstawania tkanki tłuszczowej.
• Alkohol najmocniej zadziała w nocy, szczególnie o północy.
Pozostałe reguły chronożywienia
- Najlepszy czas na omegę 3 (suplement) to minimum 30 minut przed posiłkiem lub minimum 2 godziny po jedzeniu (na głodnego). Podczas ciąży zaleca się odstawienie omegi 3 na 2-3 tygodnie przed rozwiązaniem.
- Owoce najlepiej jeść 30 minut przed posiłkiem lub minimum 2 godziny po posiłku. Zjedzone natychmiast zalegają w żołądku i fermentują wywołując wzdęcia. Owoce są trawione dopiero w jelicie cienkim, więc muszą mieć wolną drogę do niego.
- Pieczywo w połączeniu z serem jest strawne tylko na śniadanie. Przy czym pieczywo pełnoziarniste (z pełnego przemiału, nie z ziaren oczyszczonych) to węglowodany złożone, które wolniej uwalniają cukry do krwiobiegu, więc nie ma skokowego wyrzutu insuliny (obciążenie trzustki) i uczucie sytości trwa dłużej.
- Na obiad lepsze jest mięso, a na kolację ryba. Ryba to źródło zdrowych tłuszczy niezbędnych do nocnej regeneracji komórkowej.
- Zakazany jest nadmiar tłuszczy i kofeiny w drugiej połowie dnia. Może to przedłużyć fazę aktywności, skrócić sen, zmienić wydzielanie neuroprzekaźników kontrolujących apetyt i zachowania związane z jedzeniem.
- Zakazane jest nadmierne spożycie cukru w połączeniu z tłustymi potrawami. Skraca okres czasu, po którym ponownie pojawia się głód. Cukier powoduje wyrzut insuliny, która pobudza apetyt.
- Zakazane są zbyt obfite i ciężkostrawne kolacje, gdyż minimalizują poranny apetyt, więc małe, lekkostrawne śniadanie zaburza równowagę między kolejnymi posiłkami i… bajzel od nowa.
- Cukier jest łatwiej spalany latem niż zimą, więc teoretycznie latem spożycie cukru można ostrożnie zwiększać.
- Sałatki owocowe nie mogą zawierać owoców dnia i nocy. Taki mix może okazać się niestrawny.
- Do warzyw dnia olej dnia np. słonecznikowy, do warzyw nocy oliwa z oliwek.
- Błonnik (posiłek, suplement). 2-godzinny odstęp od podania leku antycholesterolowego lub środka antykoncepcyjnego.
- Żeń-szeń i inne stymulanty. Nie przed snem.
Nadmiar produktów dnia spożywanych w ciągu nocy i odwrotnie z czasem prowadzi do większej podatności na choroby, gdyż zostaje zaburzona równowaga chronobiologiczna. Dbanie o właściwy balans pozwala organizmowi wykorzystać całą dostarczoną pulę substancji do zdrowego funkcjonowania i uniemożliwia gromadzenie nadwyżek.
Chronodieta & Chronoodżywianie
Reguły chronobiologii odżywiania stały się podwalinami do tworzenia chronodiet, diet chronometrycznych, generalnie tzw. chronoodżywiania. Ich główni twórcy to wspomniany Alain Delabos, Claude Chauchard i Detlefa Pape.
Główne założenie i jednocześnie recepta na zdrowie » należy dostarczać do ustroju paliwo najlepsze dla niego o danej porze (w której organizm potrafi je najlepiej wykorzystać). Optymalny timing posiłków korzystnie wpływa na ogólną równowagę ustroju.
Chronoodżywianie uwzględnia zmiany aktywności danych organów i procesów metabolicznych organizmu, w tym poziom enzymów trawiennych oraz hormonów w ciągu doby.
Generalne zasady chronoodżywiania i sugerowane produkty
Pokrywają się z ogólnymi zasadami zdrowego żywienia i życia, czyli regularna aktywność fizyczna, ograniczenie soli, dużo owoców, warzyw i produktów pełnoziarnistych, ale…
• … kluczowe jest dokładne rozplanowanie posiłków w ciągu dnia – określenie dania i godziny jego spożycia. Jednocześnie jest to podstawowa wada chronodiet, gdyż istnieje popularna opinia o ich nużącym charakterze, co można minimalizować delikatnie zmieniając pory posiłków oraz często różnicując produkty. Oczywiście tylko w zakresie określonym przez chronoodżywianie.
Porcja makaronu (węglowodany) zjedzona w czasie, gdy organizm nastawiony jest na trawienie białek nie zostanie przetworzona na energię – odłoży się w postaci tłuszczu na brzuchu. Analogicznie pierś drobiowa (białko) zjedzona, gdy trawienie jest gotowe na cukry odłoży się na klatce piersiowej i ramionach.
Każdy produkt spożywczy może zostać łatwo strawiony przez organizm, jeśli jest zjedzony o właściwej porze, czyli wówczas, gdy organizm generuje właściwy enzym trawienny i istnieją optymalne warunki wewnątrzustrojowe.
• … NIE wyrzeczenia i skrajne restrykcje charakteryzujące typowe diety. Podane w nawiasach ilości mają m.in. prezentować stosunek ilościowy poszczególnych składników odżywczych w danym posiłku.
Jeśli głównym celem chronodiety nie jest gubienie wagi (a może być poprzez liczenie kalorii i ograniczenie ich maksymalnego dziennego limitu) należy zjadać takie porcję, po których czuć optymalne nasycenie – bez przejedzenia i niedojedzenia – tak, aby przetrwać do następnego posiłku bez podjadania. Najlepszą metodą określenia ilości jest metoda prób i błędów.
• 1500 kcal to dzienny limit kaloryczny dla osób nieaktywnych, których priorytetem jest odchudzanie, przy czym dopuszczalne jest zmniejszenie obfitości posiłków, jeśli dzień jest odpoczynkiem lub zwiększenie, jeśli dzień jest aktywny.
Klasyczna chronodieta (bez nadmiernych restrykcji odchudzających, tylko ścisłe przestrzeganie zasad czasowo-żywieniowych) to minus 8-10kg w ciągu roku, co jest bardzo bezpiecznym odchudzaniem, przy czym w pierwszym tygodniu może spaść nawet 3kg (naturalna reakcja organizmu na nowy sposób odżywiania). Efekt odchudzający chronodiet jest szybciej zauważalny u mężczyzn niż u kobiet.
• Sugerowana maksymalna dzienna dawka cukru 25 – 50g.
• Ilość mięsa i ryb w gramach w daniu = wzrost w centymetrach. Generalny przelicznik ilościowy dla produktów mięsnych.
• Typowa chronodieta nie realizuje zasady niełączenia węglowodanów i białek tzw. dieta niełączenia. Ową regułę można stosować łącznie z chronodietą, szczególnie w przypadku przewlekłych dolegliwości gastrycznych. Oczywiście w kontekście tradycyjnej kuchni polskiej niełączenie węglowodanów (np. ziemniaki) i białek (np. kotlet schabowy) w jednym daniu wydaje się nienaturalne, jednak warte własnych testów, bo wiele osób opisuje korzystne efekty.
• 3-4 posiłki dziennie z odstępem minimum 4-6 godzin, przy czym czasy posiłków powinny pokrywać się z 4 momentami wzmożonego wydzielania insuliny w ciągu dnia, które są poprzedzone wydzielaniem kortyzolu. 2x w tygodniu dozwolone są odstępstwa, czyli wszystkie produkty zabronione, w tym zakazane o danej porze oraz porcja alkoholu.
• Dozwolone są przekąski w przypadku przedłużającego się odstępu między posiłkami (jajko, wędlina, owoc, orzeszki/pestki, gorzka czekolada).
• Dozwolone wszystkie obróbki mięsa: gotowanie, duszenie, smażenie, grillowanie, w sosie. Jedynie spożywanie mięsa grillowanego należy ograniczać ze względu na podejrzewane występowanie związków rakotwórczych. Oczywiście korzystniejsze jest smażenie na zdrowych olejach jak olej z pestek winogron, olej kokosowy czy oliwa z oliwek.
Śniadanie…
…węglowodanowo (80g) – tłuszczowo (20g) – białkowe (50-100g) w ciągu 1 godziny po przebudzeniu zawierające:
pełnoziarniste pieczywo, pieczywo na zakwasie, płatki zbożowe, kasze (pęczak pszenny, jęczmienny, orkiszowy), ser (biały, żółty, dojrzewający, pełnotłusty), fermentowane napoje mleczne w pełni ukwaszone, bezcukrowe (jogurt, maślanka, kefir), jajka, chude wędliny, tłuste ryby (łosoś, makrela), masło (niesolone przy nadciśnieniu), oliwa z oliwek, olej lniany, orzechy, ziarna, alkalizujące zboża (proso, gryka), surowe warzywa (pomidory, sałata, ogórki surowe i kiszone, papryka, oliwki, kapary), niegazowana woda mineralna, kawa (czasami chronodiety zabraniają na śniadanie), herbata i zioła bez cukru.
Możliwy słodki dodatek w postaci owocu, ale bez przesady z wysokokalorycznymi i słodkimi jak banany, winogrona, czereśnie, awokado i brzoskwinie.
Zakazane produkty oczyszczone i nadmiar cukru m.in. dżem, marmolada, miód, słodzone płatki i płyny, ciastka, mleko itp.
PRZYKŁADY: kanapki - pieczywo razowe + jajko na twardo + sałata + pomidor + szynka z indyka + polane olejem lnianym musli lniane - płatki owsiane + olej lniany + maślanka/kefir/jogurt niesłodzone + orzechy, nasiona (migdały, pestki dyni, słonecznik) + rodzynki, żurawina jajko na miękko, jajecznica lub omlet pieczywo maczane w oleju lnianym lub oliwie z oliwek z dodatkiem ulubionych przypraw
Obiad/lunch…
…to niskotłuszczowe produkty białkowe (150-250g – chude mięso, wędlina, ryba), w tym roślinne (nasiona roślin strączkowych, tofu, orzechy, pestki dyni) i węglowodanowe – gotowane produkty mączno-skrobiowe (40g – kasze, makarony, ryż, naleśniki, ziemniaki i ich przetwory jak placki), w tym warzywa skrobiowe najlepiej gotowane na parze (marchewka, seler, pietruszka, zielony groszek, fasolka szparagowa, fasola, kukurydza, bób, dynia, soczewica, groch łuskany, cieciorka, brokuły, soja, pieczarki) oraz surowe (pomidor, sałata, ogórek w tym kiszony i korniszon).
Obiad warto wzbogacić zdrowymi olejami roślinnymi np. zimne warzywa można polać olejem lnianym – ciepłe oliwą z oliwek.
Jeśli porcja jest zbyt mała, należy zwiększyć ilość białka, a nie produktów mączno-skrobiowych.
Zakazane jest pieczywo, tosty, grzanki, kanapki oraz przesadnie obfity 3-daniowy obiad składający się z zupy, drugiego dania i deseru. Czasami odradzane są także sałatki i wina.
PRZYKŁADY: naleśnik - wędzony łosoś + warzywa + sos czosnkowy kotlet z cielęciny + fasolka szparagowa pierś z kurczaka lub kotleciki sojowe + makaron łosoś + ryż makaron + ser
Słodki roślinny podwieczorek…
…zawierający źródła tłuszczu roślinnego, witaminy i cukier (najlepiej 2 częściowy): owoce (surowe, suszone, pieczone, mus, z puszki, ale bez zalewy, świeży sok owocowy), czekolada gorzka (max. 40g, min. 70% kakao), kakao, sorbet (deser lodowo-owocowy bez mleka), niesolone orzechy (125ml-ziemne, laskowe, włoskie, nerkowca, pekan, migdały, pistacje, fistaszki), pestki, masło orzechowe, marcepan, mleczko migdałowe i umiarkowanie miód, syrop klonowy, konfitura oraz dżem lub dużo Stewii 😉
Zakazane są słodycze zawierające tłuszcze zwierzęce oraz tłuste przekąski jak np. fast-foody
PRZYKŁADY: awokado + gorzka czekolada sorbet + świeży kokos gorzka czekolada + miseczka orzechów, pestek, oliwek jabłko, grejpfrut lub mandarynki + masło orzechowe sok ze świeżego ananasa, pomarańczy, grejpfruta (po 100ml) i z 1 cytryny suszone śliwki i morele + orzechy i migdały w brązowej skórce | ciasto czekoladowe | jabłka z miodem |
Kolacja…
…musi być łatwostrawna, niskotłuszczowa, białkowa z porcją wolnoprzyswajalnych węglowodanów, najlepiej ciepła. Powinna zawierać rybę (nawet tłustą, wędzoną), owoce morza (ostrygi, krewetki, kraby, homary, langusty, małże, mięczaki, ośmiornice, kalmary, omułki), chude mięso, jajka czy twaróg w porcji mniejszej o połowę od obiadowej.
Do tego podwójna porcja warzyw nieskrobiowych w sałatce, surówce lub lekkiej zupie, w tym gotowane i duszone. Ewentualny tłuszcz w formie oliwy zamiast ciężkostrawnego masła czy majonezu.
Zakazany jest nadmiar cukrów prostych, produktów skrobiowych, rośliny strączkowych, tłustych wędlin i alkoholu.
PRZYKŁADY: jajko na twardo+surówka z kapusty | sałata z wędzonym pstrągiem
Reasumując…
Trwałe wdrożenie zasad chronoodżywiania wpływa na utratę wagi (szybsza im mniejszy dzienny limit kaloryczny), poprawę trawienia, jakości snu i ogólnej formy organizmu. Innymi słowy, chronozasady, nie tylko żywieniowe, sprzyjają optymalnej regulacji trybu życia według naturalnej ludzkiej fizjologii.
Źródła - Chronobiologia układu pokarmowego, Pediatria Współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka 2010, 12, 1, 7-11, Wojciech Cichy, Natalia Kobelska-Dubiel, I Katedra Pediatrii, Klinika Gastroenterologii Dziecięcej i Chorób Metabolicznych Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinowskiego w Poznaniu - Witaminy, minerały i suplementy, Krzysztof Abramek - Chronobiologia odżywiania, Dieta nocy i dnia, Maciej Lutka - Wątek na forum http://dieta.pl/grupy_wsparcia/pamietnik-odchudzania/10892-chronodieta-dr-alain-delabos-czli-odzywiac-sie-zgodnie-z-zegarem-biologicznym.html
[…] tym ludzkie zachowanie, ciśnienie krwi, występowanie objawów chorób, czas reakcji, czujność, proces trawienny, możliwości pamięciowe i intelektualne oraz wiele innych. Poniżej został szczegółowo opisany […]
[…] Chronobiologia odżywiania. Chronodieta. o Warzywa nieskrobiowe […]
Chyba jest pomyłka w podanych info. cyt.”najlepszy czas na cukier jest około 16-17 (wówczas trzustka naturalnie zwiększa produkcję insuliny). Największa aktywność trzustki jest w godz. 9-11. Sprawdziłem w kilku żródłach. Pomiędzy 15-17 to aktywność pęcherza moczowego.
Pozdrawiam
Paweł Mężyński
naturalnie zwiększa vs największa aktywność – chyba jest różnica? Mimo to, cukier na podwieczorek to zalecenie z chronodiet, natomiast na poranną aktywność trzustki wskazuje m.in. medycyna naturalna i pochodne. Według mnie najlepszym wyjaśnieniem nieścisłości są samodzielne testy: przez pierwszy tydzień słodkie rano, przez drugi na podwieczorek i obserwacja organizmu.
Inne rozwiązanie jakie się nasuwa to uzależnienie spożycia słodkości od aktywność ruchowej tzn. jeśli ćwiczysz rano, rano jesz cukier i analogicznie z aktywnością popołudniową i podwieczorkiem.