Rak piersi jest nowotworem złośliwym wychodzącym z nabłonka gruczołu sutkowego. Według danych epidemiologicznych jest to najczęściej występujący nowotwór złośliwy u kobiet i stanowi najczęstszą przyczynę zgonów w Polsce oraz w wielu rozwiniętych krajach świata.

Tylko ok. 1% przypadków raka piersi dotyczy mężczyzn. Liczba zachorowań wzrasta dynamicznie o ok. 7% rocznie. Ryzyko zachorowania rośnie z wiekiem, co przy starzejącej się populacji powoduje, że rak piersi jest najbardziej rozpowszechnionym nowotworem.

Przyczyny raka piersi

Rak piersi jest najczęstszym nowotworem u kobiet w ciąży (1 na 3000 ciąż). Czynnik etiologiczny nie jest znany. Uważa się, że duże znaczenie mają czynniki środowiskowe, model i styl życia oraz obciążenia rodzinne (wśród najbliższych krewnych pierwszej linii zwłaszcza w młodym wieku).

Zaledwie 5-10% przypadków ma podłoże genetyczne z udokumentowanymi mutacjami genów (geny BRCA- 1 i BRCA- 2). W leczeniu wczesnych postaci raka dąży się do stosowania metod oszczędzających pierś polegających na kojarzeniu chirurgii, radioterapii, chemio- i hormonoterapii. Zdumiewające jest to, że piersi położone powierzchownie pod skórą klatki piersiowej, a zatem dostępne badaniu palpacyjnemu i innym metodom badań obrazowych, sprawiają często tak wiele trudności diagnostycznych.

Diagnostyka i profilaktyka raka piersi

Truizmem jest dziś twierdzenie, że  poprawa wyników leczenia onkologicznego zależy przede wszystkim od wczesnego wykrycia choroby nowotworowej. Ideałem byłoby wykrywanie stanów przednowotworowych gruczołu sutkowego analogicznie do profilaktyki raka szyjki macicy. Obecnie jest to możliwe jedynie w przypadku badań przesiewowych (mammografia), obejmujących całą populację (przynajmniej 70% populacji) kobiet w danym kraju. W praktyce, przy zgłaszalności na bezpłatne badania mammograficzne ok. 35-50%, zależnie od rejonu geograficznego Polski skrining raka piersi nie jest realny.

Rak piersi należy do nielicznych nowotworów, które można wykryć we wczesnym okresie rozwoju dzięki badaniom przesiewowym jak mammografia. Istotny problem kliniczny stanowi również wczesny rozsiew i wczesne przerzuty często na etapie małego klinicznego guzka piersi.

Uważa się, że raka piersi należy traktować jako chorobę uogólnioną już w momencie wykrycia, co wpływa na gorsze rokowanie często określane jako 10-letnie przeżycia. Wczesny rak piersi rozwija się bezobjawowo nie dając żadnych dolegliwości. Najczęściej wyczuwalny jest klinicznie guzek w piersi.

Statystycznie spośród wszystkich guzów wykrywanych przypadkowo w sutku zaledwie 10% stanowią nowotwory złośliwe. Najczęstszym miejscem przerzutów są węzły chłonne pachy po zajętej stronie. Drogą krwi przerzuty lokalizują się w kościach, płucach, opłucnej, wątrobie, mózgu, jajnikach i wielu innych tkankach.

Zasadą jest obecnie dążenie do postawienia szczegółowego rozpoznania jeszcze przed planowaną operacją. Od dawna wiadomo, że im większy guz tym gorsze rokowanie. Guzy poniżej 1 cm cechuje dobre rokowanie a ryzyko nawrotu w czasie 20 lat wynosi ok. 12%.

Ważny problem kliniczny we wczesnym rozpoznaniu raka piersi stanowi brak testu skriningowego zwłaszcza u młodszych pacjentek z piersiami o budowie tzw. gęstej, gruczołowej niezwykle trudnej do oceny w standardowej mammografii.

Czynniki ryzyka rozwoju raka piersi

W celu wyodrębnienia grupy kobiet szczególnie zagrożonych chorobą opracowane zostały czynniki ryzyka rozwoju raka piersi. Zalicza się do nich w kolejności wielkości ryzyka:

• płeć żeńska
• wiek
• mutacje genów BRCA 1 i BRCA 2
• dwie lub więcej krewnych I-stopnia z rakiem piersi rozpoznanym w młodym wieku
• przebyty rak piersi w wywiadzie
• wysoka gęstość piersi
• ekspozycja na promieniowanie jonizujące

Czynniki związane ze stanem hormonalnym kobiety. Nowotwór hormonozależny

• wczesna pierwsza miesiączka
• późna menopauza
• późne urodzenie pierwszego dziecka
• brak lub nieliczne potomstwo
• brak donoszonej ciąży
• brak lub krótka laktacja
• niewłaściwe stosowanie leków estrogenowych

Pozostałe czynniki ryzyka rozwoju raka piersi

• wysoki wzrost
• wysoki status społeczny
• nadmierne spożywanie alkoholu
• otyłość i dietę bogatotłuszczową
• przebyty rak endometrium
• rak jajnika
• rak jelita grubego w wywiadzie

Mammografia i samokontrola

Wiele kontrowersji budzi stosowanie leków hormonalnych. Największe znaczenie ma mammografia rentgenowska zwłaszcza cyfrowa wykonana nowoczesnym aparatem. Zastosowanie mammografii cyfrowej zmniejszyło o ok. 20% liczbę wyników fałszywie negatywnych i potrzebę powtórnych wezwań pacjentek na dodatkowe badania (aspekt psychologiczny).

Jedynie mammografia umożliwia wczesne wykrycie nowotworu złośliwego o średnicy poniżej 5 mm, a także zmian niewyczuwalnych w badaniu palpacyjnym. Ogólną czułość mammografii przesiewowej szacuje się na 80%. Kluczowym momentem dla postawienia właściwego rozpoznania jest jednak biopsja pobrana ze zmiany podejrzanej. Dopiero na podstawie badania histopatologicznego wycinka ze zmiany można postawić jednoznacznie rozpoznanie nowotworu piersi.

Podstawowym, pozornie dosyć prostym i często niedocenianym przez same kobiety badaniem jest tzw. samokontrola piersi. Polega na regularnych badaniach piersi przez pacjentki po miesiączce poprzez oglądanie, obmacywanie, sprawdzaniu czy nie ma wydzieliny z brodawki, ocenie węzłów chłonnych pachy i nadobojczykowych.

Dużą rolę stanowi właściwa edukacja w szkole, broszury, media, propagowanie i instruktaż przez położne, szkoły rodzenia i wreszcie lekarzy ginekologów podczas badania palpacyjnego piersi. Kobieta badająca regularnie własne piersi, uczy się ich budowy i jest w stanie wcześniej wykryć wszelkie zmiany. Co miesięczne regularne samobadanie piersi nie wpływa na wykrywalność raka i umieralność, jednak poprawia świadomość zdrowotną kobiet i zwiększa wykrywanie zmian łagodnych w piersiach.

Dla ułatwienia tej ważnej edukacji warto obejrzeć kilka filmów instruktażowych na YouTube » Jak badać piersi? » Samobadanie piersi » Samodzielne badanie piersi » ang. Breast Self Exam (włączanie polskich napisów na pasku nawigacyjnym pod filmem: kliknąć Napisy, kliknąć Ustawienia → Napisy → Przetłumacz automatycznie → wybrać Polski)

Ginekolog

Badanie lekarskie, czyli badanie kliniczne polega na palpacyjnej ocenie gruczołów sutkowych przez lekarza ginekologa podczas wizyty. Badanie piersi stanowi integralną część badania ginekologicznego pacjentki. Wartość diagnostyczna badania klinicznego jest zależna od wielu czynników takich jak wiek, faza cyklu, struktura gruczołów sutkowych, stosowanych leków hormonalnych. Budowa piersi zmienia się często wraz z wiekiem pacjentki.

Najczęstszą przyczyną konsultacji lekarskich stanowią zmiany łagodne piersi. Statystycznie 1 na 10 guzków to nowotwór złośliwy, a 90% to zmiany łagodne. Zmieniło się na przestrzeni lat podejście do usuwania wszystkich zmian guzkowych w piersi, a biopsję chirurgiczną zastąpiono biopsją grubo-igłową. Wszelkie zmiany w piersi winny być weryfikowane badaniami obrazowymi. Z praktycznego punktu widzenia najszybszą, najtańszą i najprostszą techniką jest ultrasonografia piersi. W rękach dobrego specjalisty i przy użyciu odpowiedniego sprzętu wykonana jest sono-mammografia. Mammografia i ultrasonografia wzajemnie się uzupełniają.

Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka Piersi

Wprowadzony w Polsce w 2006 r. Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka Piersi dotyczy kobiet w wieku 50-69 lat i polega na bezpłatnym (refundowanym przez NFZ) wykonywaniu mammografii w dwóch projekcjach co dwa lata.

Obecnie podstawowym problemem badań przesiewowych jest zbyt niska zgłaszalność pacjentek i brak objęcia skriningiem całej populacji kobiet. W celu wczesnego wykrywania raka piersi wg zaleceń amerykańskich należy informować pacjentki o zaletach i wadach samobadania piersi, wykonywać badanie kliniczne co 3 lata u kobiet w wieku 20-39 lat i coroczną mammografię poprzedzoną klinicznym badaniem piersi po 40 roku życia.

Określono również, że górną granicę wieku badań przesiewowych stanowi wiek, w którym pacjentka nie kwalifikuje się do leczenia operacyjnego. Rak piersi wykryty w pierwszym stadium zaawansowania klinicznego może być dziś skutecznie leczony w sposób mało inwazyjny dając szansę na długie przeżycia zgodnie ze znaną w onkologii maksymą, że wczesne wykrycie to szansa na życie.

Autor artykułu » Dr n. med. Bohdan Dżwigała, specjalista ginekolog-położnik