Zasady synergizm / antagonizm powinny być uwzględniane nie tylko przy tworzeniu zdrowego jadłospisu (dieta niełączenia, dieta rozdzielna, dieta dr Haya), ale także podczas projektowania suplementów wieloskładnikowych (np. multiwitamin), przy jednoczesnej suplementacji kilkoma pojedynczymi substancjami oraz w trakcie leczenia farmaceutykami w ramach określonego jadłospisu – żywność i leki także zawierają substancje mogące się nawzajem wykluczać lub uzupełniać.

Synergiści & Antagoniści

Przykładowi antagoniści. Nie powinno się jednocześnie przyjmować tych preparatów/substancji w diecie/multisuplemencie:

• cynk-chrom-żelazo – 3 antagonistów wchłaniających się przy udziale tego samego białka (transferyna), w tym także wszystkie kombinacje np. cynk-chrom, chrom-żelazo
• cynk-selen – 2 antagonistów znoszących swoje działanie

Przykładowi synergiści. Jednoczesne przyjmowanie tych preparatów/substancji w diecie/multisuplemencie zwiększa ich wchłanialność (efekt współdziałania):

• wapń+magnez – 2 synergistów na poziomie wchłaniania (jeden potrzebuje drugiego do wchłonięcia w przewodzie pokarmowym), ale jednocześnie antagonistów wypierających się nawzajem na poziomie komórkowym; optymalny stosunek dawkowania 3:1
• żelazo+mangan
• wapń+fosfor
• chrom+wanad

W związku z niezrozumieniem części czytelników mechanizmu jednoczesnego działania synergistycznego i antagonistycznego niektórych par substancji, zaznaczyłem je poniżej poprzez podkreślenie, co bezpośrednio odnosi się do przykładu wapń-magnez » dwa różne poziomy interakcji par substancji: wchłaniania i komórkowy.

Dla jeszcze przystępniejszego zobrazowania tej zależności przytoczę przykład ognia i wody:

• antagoniści: dużo ognia w kontakcie z wodą spowoduje jej odparowanie, natomiast dużo wody w kontakcie z ogniem ugasi go
• synergiści: odpowiednia dawka ognia podgrzeje odpowiednią dawkę wody (odda energię na zmianę temperatury cieczy) – tą synergię ludzkość wykorzystuje na co dzień

Leki i substancje utrudniające przyswajalność, niszczące lub wypłukujące określone składniki odżywcze i leki

• antybiotyki ◄► żelazo Fe, wapń Ca, magnez Mg, kwas foliowy, witaminy A, B3, B6, B12, K + niszczą florę bakteryjną przewodu pokarmowego
• aspiryna ◄► witamina C, K i z grupy B
• paracetamol zwiększa zapotrzebowanie na antyoksydanty (przeciwutleniacze)
• leki moczopędne ◄► magnez Mg, cynk Zn, potas K i witaminy z grupy B
• doksycyklina, hinolonany, tetracykliny ◄► cynk Zn, wapń Ca, żelazo Fe, magnez Mg, kwas foliowy i witaminy B2, B3, K
• leki przeczyszczające ◄► witamina A, D, E i K
• kortyzon ◄► cynk Zn, wapń Ca, witamina B6, C, D i K
• leki nasenne ◄► wapń Ca, witamina A, B9, C i D
• diuretyki (potas), omeprazol ◄► witamina B12
• środki antykoncepcyjne, zamienniki estrogenu, kortykosteroidy, metotreksat, fenytoina ◄► cynk Zn, witaminy z grupy B, w tym kwas foliowy
• alkohol ◄► potas K, wapń Ca, magnez Mg, żelazo Fe, witamina A, B1, B2, B3, B6 i B9
• kofeina ◄► żelazo Fe, potas K, cynk Zn, wapń Ca, witamina B1, B6, PP i K
• nikotyna ◄► selen Se, witaminy A, C i E
• błonnik ◄► paracetamol

Interakcjami leków zajmuje się dziedzina medycyny o nazwie jatrologia. Żywność może znacząco wpływać na wchłanianie, metabolizm i wydalanie leków. Jednak stopień nasilenia niekorzystnych interakcji jest uzależniony od indywidualnej reakcji organizmu.

Główne zasady bezpieczeństwa. Dieta vs leki i suplementy

Podstawowa reguła czasowa dla większości leków » zażycie minimum 1 godzinę przed posiłkiem lub minimum 2 godziny po posiłku!

• leki należy popijać zwykłą, przegotowaną wodą – mineralna może zawierać mikroelementy reagujące ze składnikami leków
• nigdy nie popijać leków sokiem grejpfrutowym, który zaburza metabolizm wielu leków m.in. benzodwuazepin wykorzystywanych np. w leczeniu bezsenności – smakosze muszą zachować 4-godzinny odstęp między wypicie soku/zjedzeniem owocu a przyjęciem leku
• przed, w trakcie i po przyjęciu preparatu żelaza nie pić kawy lub herbaty, ponieważ żelazo wiąże się z niektórymi garbnikami np. herbacianą taniną
• antybiotyki tetracyklinowe nie powinny być łączone z mlekiem i żywnością zawierającą jony wapnia, magnezu i żelaza, gdyż obniża się ich aktywność poprzez tworzenie związków chelatowych – tylko niektóre preparaty zawierające wapń powinny być zażywane z dietą mleczną lub popijane mlekiem
• przed, w trakcie i po spożyciu mięsa grilowanego lub smażonego nie powinno stosować się leków na astmę oskrzelową np. teofiliny – związki powstające podczas obróbki mięsa przyspieszają metabolizm leku, spada jego stężenie we krwi i mogą wystąpić duszności
• niektóre leki antydepresyjne reagują z serami, szczególnie dojrzewającymi – leki hamują rozkład amin katecholowych i ich łączne spożycie z pokarmem bogatym w tyraminę (sery, grzyby, niektóre wina i dojrzałe banany) może wywołać wiele niekorzystnych objawów np. gwałtowny wzrost ciśnienia krwi z uczuciem kołatania serca, skrajne przypadki to przełom nadciśnieniowy i śmierć
• duże ilości zielonych warzyw z witaminą K (brokuły, sałata, szpinak) osłabiają działanie leków przeciwzakrzepowych
• duże ilości błonnika powodują absorpcję leków zmniejszając ich poziom we krwi, co dotyczy leków na niewydolność krążeniową, zaburzenia rytmu serca i antydepresyjnych

Jakich produktów żywieniowych nie łączyć?

• świeże ogórki (i inne dyniowate m.in. cukinia i kabaczek) bez towarzystwa obfitującego w witaminę C (natka pietruszki, papryka, pomidory), ponieważ zawierają askorbinazę, enzym niszczący wspomnianą witaminę; do sałatki lepiej dodać pikle lub ogórki kiszone, świeże są bezpieczne w mizerii lub na kanapce z wędliną
• źródła jodu (m.in. ryby i produkty nadmorskie) bez towarzystwa warzyw krzyżowych jak kapusta, brukselka, kalafior i brokuły, które zawierają goitrogeny ograniczające wchłanianie jodu
• kwas szczawiowy (botwina, szczaw, szpinak, kawa i buraki) wiąże wapń i magnez, co utrudnia ich przyswajalność z przewodu pokarmowego, co dotyczy także wspomnianego kwasu; z drugiej strony nadmiar kwasu szczawiowego w diecie prowadzi do artretyzmu i kamieni nerkowych, dlatego botwinka/zupa szczawiowa ze śmietaną to zmniejszone wchłanianie wapnia ze śmietany, ale również kwasu szczawiowego z warzyw; ta sama zależność dotyczy np. mleka i kawy, które ogranicza przyswajalność kwasu kosztem wapnia
• wino tylko do obiadu, nie do deseru, gdyż alkohol podnosi stężenie insuliny we krwi i zawarty w deserze cukier zamienia się w tłuszcz
• ziemniaki bez masła, ponieważ generują produkcję sporej dawki insuliny (wysoki indeks glikemiczny), której jedną z funkcji jest włączanie kwasów tłuszczowych do tkanki tłuszczowej i hamowanie lipolizy (rozkład tłuszczy), dlatego ziemniaki z masłem to natychmiastowe magazynowanie tłuszczu
• dla wielbicieli śmieci: hamburgery z frytkami, czyli połączenie przesmażonego, tłustego i konserwowanego mięsa z cukrem z frytek prowadzi do powstania cytokin sprzyjających zapaleniom
• kawa/herbata nie do posiłków, korzystniej między nimi, gdyż zawierają taniny ograniczające wchłanialność wapnia, żelaza i witaminy B1
• komplety wzajemnie się napędzające to popcorn+cola oraz chipsy+piwo – posiadanie tylko jednego składnika z pary powoduje, że zostaje spożyta przez ekranem tylko połowa porcji bomby kalorycznej (u piwoszów wyjątkiem może być piwo)

Dieta niełączenia…

…m.in. poprawia przemianę materii oraz samopoczucie, wspiera oczyszczanie organizmu z toksyn i łagodzi dolegliwości typu wzdęcia, zgaga, zaparcia i biegunki. Jest bogata w witaminy i minerały. Jej autorem jest dr William Howard Hay, chirurg znany w latach 20. XX wieku, który stworzył owy jadłospis dla własnych potrzeb – przez wiele lat cierpiał na przewlekłe schorzenie nerek (zapalenie kłębuszków nerkowych). Opracowane założenia dietetyczne umożliwiły mu zwalczenie choroby i poprawę ogólnego stanu zdrowia.

Dieta opiera się na fakcie innego czasu trawienia i przebywania w żołądku białka oraz węglowodanów np. mięso trawi się w czasie 4 godzin, a skrobia (pieczywo, makaron, ziemniaki) potrzebuje tylko 2 godzin.

Trawienie poszczególnych składników pokarmowych jest zależne od współczynnika pH – białka potrzebują kwaśnych soków trawiennych, a węglowodany zasadowych (alkalicznych), które wydzielane jednocześnie nawzajem się neutralizują. Dlatego mieszanie białek i węglowodanów nawet dwukrotnie wydłuża czas ich trawienia (wolny metabolizm), co zmniejsza wydajność układu pokarmowego, zwiększa się masa ciała oraz nagromadzenie szkodliwych produktów przemiany materii, co finalnie wywołuje choroby » nadmierne obciążenie m.in. trzustki i wątroby.

Dieta niełączenia dr Haya właściwie jest czymś więcej niż typowym planem żywieniowym – to optymalny sposób żywienia na całe życie. Przy czym wydaje się nienaturalna w kontekście tradycyjnej kuchni polskiej z ziemniakami i schabowym na obiad 😉 To nie wszystko – w pewnych przypadkach należy łączyć białka z węglowodanami, które generują produkcję insuliny umożliwiającej komórce wykorzystanie cukru krążącego we krwi, ale także zwiększającej transport białek do komórki i pobudzającej ich syntezę.

Główne zasady i założenia diety niełączenia

Podział produktów spożywczych na 3 grupy, w zależności od czasu trawienia i mechanizmu wchłanialności…

I. Grupa białkowa

• wszystkie mięsa i wędliny (drób, wieprzowina, wołowina, cielęcina, baranina, jagnięcina, dziczyzna)
• ryby i owoce morza
• nabiał (ser, mleko, jogurt, kefir, maślanka, jaja)
• warzywa strączkowe, rośliny wysokobiałkowe (soja, tofu)

II. Grupa neutralna

• warzywa, soki warzywne (pomidor, kapusta, ogórek, marchew, pietruszka, cebula, fasolka szparagowa, kalafior, brokuły, brukselka, seler, por, szpinak, szparagi, bakłażan, sałata)
• owoce cytrusowe
• tłuszcze i oleje (masło, margaryna, oliwa z oliwek, inne oleje roślinne)
• orzechy, ziarna, nasiona (orzechy włoskie, laskowe, ziemne i inne, ziarna sezamu, słonecznika, dyni i inne)
• miód, zioła
• herbata, kawa
• śmietana słodka i kwaśna
• woda

III. Grupa węglowodanowa

• produkty skrobiowe, mączne (ziemniaki, pieczywo, kukurydza, płatki śniadaniowe, fasola, groch, kasza, ryż, makaron, drożdżówki, ciastka, ciasta, herbatniki, sosy)
• owoce słodkie (banan, mango, daktyle, figi, truskawka, jagoda, malina, jabłko, gruszka, arbuz, melon, ananas, kiwi, śliwka, nektarynka, brzoskwinia, suszone owoce)
• produkty słodzące i słodycze (cukier, syropy, czekolada, cukierki, batoniki)

Podstawowa zasada to bezwarunkowe unikanie białek i węglowodanów w jednym daniu, przy czym oba te typy produktów mogą być swobodnie łączone z produktami neutralnymi

• możliwie maksymalne ograniczenie węglowodanów (3), z dziennego menu trzeba wykluczyć nadmiar alkoholu, mocną kawę, herbatę, napoje gazowane i nadmiar cukru
• czerwone mięso lepsze gotowane niż smażone i tylko sporadycznie
• oddzielne spożywanie owoców, minimum 1 godzinę po lub przed posiłkiem (ewentualnie w połączeniu z chudym mlekiem, jogurtem naturalnym, kefirem lub maślanką)
• 3 duże posiłki dziennie + przekąski między nimi najlepiej w formie owoców
• 2 litry płynów dziennie najlepiej w postaci wody mineralnej, herbat ziołowych i świeżego soku z warzyw przed każdym posiłkiem
• jednodniowe posty oczyszczające organizm z toksyn: tylko owoce, warzywa i soki
• najlepsze na kolację są węglowodany (3); wielu dietetyków zaleca, aby węglowodany spożywać wieczorem, gdyż są lekkostrawne i ułatwiają zasypianie – wysoki poziom cukru we krwi otępia i wywołuje senność
• najlepsze na śniadanie i obiad są produkty białkowe (1), ponieważ są długo trawione stopniowo dostarczając energii podczas dnia; węglowodanowe śniadanie i obiad można stosować na zmianę co drugi dzień
• aby uzyskać szybki efekt odchudzający należy ograniczyć dzienną dawkę kalorii do 1000, co dla osób prowadzących aktywnych tryb życia może być trudne; wyższe dzienne limity kaloryczne ograniczą tempo utraty wagi

Przykładowy jadłospis wg dr Haya (posiłki od wyboru)

Śniadanie

Węglowodanowe
sok ze świeżych warzyw, kanapka z pieczywa pełnoziarnistego z masłem roślinnym i pomidorem, banan
sałatka owocowa i tost z dżemem niskosłodzonym

Białkowe
chudy serek wiejski z rzodkiewką i pomidorem
jajecznica z szynką

Obiad

Węglowodanowy
kasza gryczana lub brązowy ryż z warzywami (np. brokuły, kalafior)
spaghetti neapolitańskie

Białkowy
pierś z kurczaka pieczona w folii z gotowanymi na parze warzywami (bakłażan, brokuły)
pieczona ryba z gotowanymi brokułami

Kolacja

surówka z warzyw z sosem winegret
gotowana fasolka szparagowa polana masłem
sałatka ze świeżych owoców (kiwi, ananas, arbuz, winogrona, banan)

Przekąski

głównie owoce i soki owocowe: jabłka, pomarańcze, mandarynki, banany, ananasy, winogrona, śliwki, gruszki itd.

Uwaga Ważne! Powyższy artykuł jest niekompletny i dlatego stale aktualizowany. Osoby znające wiarygodne źródła brakujących informacji są proszone o kontakt lub konstruktywny komentarz poniżej ↓