Gorączka to stan, w którym temperatura ciała w odbycie wzrasta powyżej 38,5°C, a pod pachą powyżej 38°C z powodu podwyższenia punktu nastawczego ośrodka termoregulacji (therm set point) z jednoczesnym zachowaniem sprawności mechanizmów chłodzących w przeciwieństwie do hipertermii (podwyższenie ciepłoty ciała bez zmiany punktu nastawczego i z zaburzeniem chłodzenia organizmu).

Wzrost temperatury ciała to najczęściej objaw choroby. Mimo swej prostoty jest to istotne stwierdzenie, gdyż wiele osób gorączkę uważa za chorobę samą w sobie, przy czym jest ona tylko objawem wielu chorób, dlatego potrzebna jest diagnoza lekarska i podjęcie leczenia konkretnej dolegliwości.

Zazwyczaj gorączka jest spowodowana działaniem mechanizmów obronnych organizmu przeciw zakażeniom wirusowym (np. zapalenie gardła, przeziębienie, grypa, odra) i bakteryjnym (np. dur brzuszny, angina, zapalenie ucha, infekcje bakteryjne górnych dróg oddechowych i układu moczowego np. zapalenie pęcherza). W takich przypadkach białe krwinki, zwalczające drobnoustroje odpowiedzialne za chorobę, uwalniają białka zwane pirogenami, które działając na ośrodek termoregulacji w mózgu powodują podwyższenie temperatury ciała, co ma na celu zniszczenie atakujących drobnoustrojów.

Czasami gorączka towarzyszy chorobom nieinfekcyjnym tj. odwodnienie, zawał serca czy chłoniak. Natomiast niechorobowe przyczyny gorączki to ciąża, wysiłek fizyczny, trawienie, owulacja oraz nadcieplność wegetatywna.

Gorączka jako mechanizm obronny jest zazwyczaj skutecznie kontrolowana przez organizm i rzadko przekracza niebezpieczny próg 41°C jednak mimo to powinna być bezwzględnie obniżana u:

• dzieci ze względu na niesprawność układu termoregulacyjnego
• kobiet w ciąży aby chronić płód
• osób z niewydolnym układem krążenia, gdyż wysoka temperatura obciąża układ krwionośny
• osób po operacji z powodu wyczerpania organizmu

Najczęściej leczenie gorączki odnosi się do leczenia jej przyczyny, czyli określonej choroby. Aby skupić się na obniżeniu wysokiej temperatury należy zastosować poniższe sposoby…

Jak obniżyć gorączkę?

Wskazówki do właściwego pomiaru temperatury

• Przed użyciem szklanego termometru rtęciowego należy go chwycić za górny koniec i strząsnąć energicznym ruchem ręki aby słupek rtęci spadł poniżej 36°C.
• Przed pomiarem temperatury w ustach trzeba odczekać minimum 30 minut po jedzeniu, piciu lub paleniu – czynności te zmieniają ciepłotę jamy ustnej.
• Przy pomiarze temperatury w ustach termometr trzeba umieścić pod językiem, w jednej z “kieszonek” po lewej lub prawej stronie, nie z przodu. W tych kieszonkach naczynia krwionośne są bliżej powierzchni i pomiar jest dokładniejszy.
• Termometr trzyma się w ustach wargami, nie zębami, przez 3,5 a nawet 7 minut. Lepiej oddychać przez nos niż przez usta bo przepływ powietrza wpływa na odczyt.
• Przy pomiarze temperatury małemu dziecku w odbytnicy układa się je na brzuszku, trzymając na kolanach lub jedną ręka przytrzymuje za pośladki by się nie poruszyło. Końcówkę termometru należy posmarować wazeliną i wprowadzić do odbytu na 2,5cm – Nigdy na siłę!
• Pęknięcie termometru w ustach lub odbycie nie jest tragedią – rtęć w tej ilości nie jest trucizną. Jedyną szkodą może być powierzchniowe zranienie.
• Po użyciu termometr myje się zimną wodą z mydłem – nigdy gorącą.
• Nie wolno przechowywać termometru w pobliżu źródeł ciepła.
• Nie wolno zanurzać całego termometru w wodzie.
• Miejsca pomiaru temperatury i jej prawidłowa wartość:
  – pod pachą – prawidłowa temperatura 36,6°C – najmniej precyzyjny pomiar pod względem medycznym
  – w ustach – prawidłowa temperatura 36,9°C
  – w odbycie – prawidłowa temperatura 37,1°C – najdokładniejszy pomiar
  – w uchu – prawidłowa temperatura 37,1°C – równie dokładny co pomiar w odbycie ale szybszy i tańszy
• Aby ułatwić sobie życie i ominąć wszystkie niedogodności dotyczące termometrów dotykowych warto zainwestować w termometr bezdotykowy.

Dokładny pomiar temperatury i jej względność. Dokładne zmierzenie temperatury pozwala potwierdzić gorączkę przy czym należy wiedzieć, że norma 36,6°C nie jest wartością bezwzględną. Normalna temperatura jest indywidualnie zróżnicowana i waha się zależnie od pory dnia i nocy, mogą ją podwyższać np. jedzenie, ciepłe ubranie, emocje, wysiłek fizyczny (nawet do 39°C).

Dzieci mają tendencję do wyższej ciepłoty ciała niż osoby dorosłe oraz wahania temperatury są u nich większe – za ciepłe ubranie, intensywny wysiłek lub pobyt w nagrzanym miejscu może wywołać gorączkę. Noworodki czasami ulegają przegrzaniu gdy otrzymują za mało płynów.

1. Stan podgorączkowy: 37-37,9°C
2. Gorączka nieznaczna: 38-38,5°C
3. Gorączka umiarkowana: 38,5-39,5°C
4. Gorączka znaczna: 39,5-40,5°C
5. Gorączka wysoka: 40,5-41°C
6. Gorączka nadmierna: powyżej 41°C

Odpowiedni klimat dla chorego, czyli wietrzenie pokoju plus łagodne oświetlenie.

Dużo płynów. Zwiększona temperatura ciała proporcjonalnie zwiększa wydzielanie potu. Jednak zbyt duża utrata płynów powoduje, że skóra zamyka gruczoły potowe, chroniąc się przed dalszą utratą wilgoci i odwodnieniem. To pogarsza stopień oddawania ciepła dlatego konieczne jest picie dużych ilości wody. Uzupełnianie płynów jest szczególnie ważne u osób starszych, gdyż odwodnienie w ich przypadku może być wyjątkowo niebezpieczne.

• soki owocowe i warzywne zawierają dużo witamin i soli mineralnych, szczególnie wskazane są zagęszczone soki z czerwonych buraków, marchwi, grejpfruta, cytryny, pomarańcza oraz sok pomidorowy tylko z niską zawartością sodu
• napar z wrotycza (złocienia) maruny to tradycyjny ziołowy środek przeciwgorączkowy, zakazany dla kobiet w ciąży
• kora wierzby białej zawiera dużo salicylanów, głównego składnika aspiryny – należy zaparzać razem z herbatą
• sok lub syrop z malin ma właściwości napotne
• herbatka lipowa, smaczna, zdrowa i wspomaga pocenie – łyżeczka kwiatu lipy na kubek wrzątku
• napar z mięty
• kolcorośl lekarski (Sarsaparilla)
• czarny bez to doskonała alternatywa dla osób nie tolerujących aspiryny i wierzby białej – parzenie razem z herbatą lub syrop
• ssanie kostek lodu, można zamrozić wodę z sokiem

Przepisy na mieszanki ziołowe. Na gorączkę szczególnie zalecane są 3 kompozycje herbaciane:

1. o działaniu napotnym, antyseptycznym i przeciwzapalnym

• suszony tymianek (działanie antyseptyczne)
• kwiat lipy (działanie napotne)
• kwiat rumianku (działanie przeciwzapalne)

1 łyżeczkę mieszanki zalewa się gotującą wodą, po 5 minutach odcedza i pije ciepły napar kilka razy dziennie

2. o działaniu napotnym, moczopędnym i przeciwzapalnym

• kwiat lipy 20 g
• kwiat bzu czarnego 20 g
• kwiat rumianku 10 g
• owoc maliny 25 g
• kwiat tawuły 10 g
• pączki brzozy 10 g (mogą być liście)

1 łyżkę należy zalać 1 szklanką wrzątku i trzymać pod przykryciem 5-10 minut. Pić 0,25-0,5 szklanki.

3. o działaniu napotnym

• mała łyżeczka utartego imbiru
• kawałek cynamonu
• cytryna
• miód

Całość zalać 1 filiżanką gorącej wody

Miód wykazuje działanie przeciwgorączkowe, szczególnie miód lipowy. Dlatego warto używać go jako zamiennik cukru w naparach ziołowych. Trzeba pamiętać, aby miód dodawać po ostudzeniu płynu – jego zbyt wysoka temperatura niszczy właściwości prozdrowotne miodu.

Płukanie jamy ustnej wodą z cytryną, solą lub naparem z szałwii sprzyja obniżaniu wysokiej temperatury.

Kadzidła. Właściwości niektórych kadzideł ułatwiają obniżanie gorączki np. Pure Vetiver / Kardamon

Wilgotne okłady wspomagają oddawanie ciepła i uwalniają toksyny powstałe w trakcie choroby. Stosuje się je tam gdzie przebiegają duże naczynia krwionośne, czyli czoło, skronie, szyja i pachwiny. Po ogrzaniu okładów do temperatury ciała należy je zmieniać aż do ustąpienia gorączki.

Kąpiele ochładzające. Temperatura wody powinna być o 1-2°C niższa niż temperatura ciała. Należy zanurzyć się w wodzie na 5-10 minut, po czym wyjść i nie wycierając się położyć do łóżka i przykryć. Dopiero po 15-20 minutach (po całkowitym wyschnięciu) można się ubrać.

Nacieranie alkoholem. Kontrowersyjny choć skuteczny sposób, gdyż alkohol szybko paruje i szybko odbiera ciepło – szybciej niż woda. Jednak należy stosować alkohol rozcieńczony z wodą aby nie podrażnić skóry. Trzeba pamiętać, że w tym przypadku chory jest narażony na wdychanie nie przyjemnych oparów, a nawet wchłanianie alkoholu przez skórę – metoda efektywna lecz wymaga ostrożności… aby chory nie odpłynął w alkoholowym upojeniu 🙂

Gąbka i zwilżanie różnych części ciała zimną wodą lub alkoholem to także dobre rozwiązanie, z zachowaniem wspomnianych uwag dotyczących stosowania alkoholu.

Ciepła kąpiel jest zalecana gdy gorączce towarzyszą dreszcze. Dziecko należy wykąpać w wodzie o temperaturze pokojowej lub obłożyć 2 warstwami wilgotnych ręczników i zmieniać je co 15 minut.

Ciepło-zimno. Należy wejść do wanny wypełnionej gorącą wodą (40°C), następnie podwyższyć temperaturę wody do 44°C (na 10-15 minut). W tym czasie należy spryskać twarz zimną wodą, a na głowę położyć zimny kompres. Kąpiel należy zakończyć zimnym prysznicem przez 10-20 sekund.

U gorączkujących niemowląt zaleca się chłodzące lewatywy gumową gruszką. 50-100 ml wody z naparem z rumianku o temperaturze 37°C.

Środek przeciwbólowy. Dorosłym zaleca się 2 tabletki po 250mg aspiryny lub 2 tabletki paracetamolu po 500mg co 4 godziny. Ich działanie jest nieco inne, dlatego można je łączyć, gdy jeden lek nie działa wystarczająco np. 2 aspiryny plus 2 paracetamole co 6 godzin lub najpierw aspiryna, a po 3 godzinach paracetamol. Jednak przed eksperymentami warto skonsultować się z lekarzem.

Dzieciom poniżej 12 roku życia NIE WOLNO PODAWAĆ ASPIRYNY!!! Istnieje ryzyko wystąpienia poważnego schorzenia neurologicznego tzw. zespółu Reya, który może doprowadzić nawet do śmierci. Zaleca się 10-15mg paracetamolu na kilogram wagi co 4 godziny. Nie wolno przedłużać tej terapii bez konsultacji lekarskiej.

Paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne tj. Ibuprofen czy Naproksen obniżają gorączkę wywołaną przez infekcję.

Ruch dla starszych. Gorączkującym starszym osobom zaleca się delikatną aktywność fizyczną, ponieważ brak ruchu stwarza poważne zagrożenia w postaci infekcji dolnych dróg oddechowych lub zakrzepicy żył głębokich » Zapalenie żył

Zdrowy rozsądek i umiar to podstawa. Jeśli jest za gorąco, należy się odkryć – gdy występują dreszcze można się zakryć po samą szyję.

Głód to sygnał do jedzenia. Lekarze zalecają ograniczenie się do picia płynów aż do chwili spadku gorączki, jednak część z nich uważa, że jeśli jest apetyt należy jeść – podwyższona temperatura ciała oznacza większe zużycie kalorii. Najlepiej jeść często małe porcje.

Gorączka to sojusznik w chorobie i nie jest niebezpieczna jeśli nie przekracza 40°C – w temperaturze 30-40°C leukocyty, czyli białe ciałka odpowiedzialne za walkę z chorobą, są najaktywniejsze. Natomiast temperatura 40°C i więcej wymaga chłodzenia organizmu (wspomniane zimne kąpiele, okłady i płukanie jamy ustnej).

Gorączka trzydniowa (rumień nagły)…

…to częsta choroba występująca u niemowląt i małych dzieci – między 6 miesiącem a 3 rokiem życia. Wirusem odpowiedzialnym za gorączkę jest HHV-6 lub HHV-7 (Human herpesvirus) przekazywany przez układ oddechowy.

Objawy gorączki trzydniowej

• nagła i wysoka gorączka (nawet do 40°C) z towarzyszącym rozdrażnieniem i zaburzeniem świadomości, a czasami z drgawkami gorączkowymi (gwałtowne skurcze mięśni)
• różowa wysypka na twarzy, szyi, tułowiu i kończynach po ustąpieniu gorączki, czyli po 3-4 dniach, utrzymująca się przez 1-2 dni
• ból gardła
• powiększone węzły chłonne szyi

Gorączka trzydniowa zwykle nie daje powikłań, a jedyne sposoby lecznicze to utrzymywanie dziecka w chłodzie (np. niska temperatura w pokoju), podawanie dużych ilości płynów i środków przeciwgorączkowych (paracetamol, ibuprofen).

Porada lekarska…

…jest niezbędna gdy wystąpiła gorączka:

• u dziecka poniżej 4 miesiąca życia
• z silnym bólem głowy i sztywnością karku (zapalenie opon mózgowych)
• z silnym bólem brzucha
• z wysypką
• z sennością
• powyżej 40°C i nie pomagają powyższe sposoby
• powyżej 40,5°C
• utrzymująca się ponad 48 godzin, ale w powszechnie występujących infekcjach górnych dróg oddechowych gorączka zwykle utrzymuje się nawet do 72 godzin

U dzieci poniżej 6 roku życia temperatura 39°C lub większa może wywołać drgawki.
Osoby chorujące na serce lub płuca mogą bardzo źle znosić przedłużające się podwyższenie temperatury.

Tematy pokrewne
Ból ucha »
Kaszel »
Katar »
Nadmierne pocenie »
Zapalenie oskrzeli »
Zapalenie zatok »
Zatrucie pokarmowe »