W Polsce naturalne wody podziemne zawierające ponad 1 g (>1000 mg) rozpuszczonego dwutlenku węgla (CO2) w litrze nazywa się szczawami. Złoża takich wód można spotkać w 2 prowincjach hydrogeologicznych:

Karpackiej (Karpaty fliszowe; Andrzejówka, Głębokie, Iwonicz-Zdrój, Jastrzębik, Krościenko n/Dunajcem, Krynica-Zdrój, Leluchów, Łomnica-Zdrój, Milik, Muszyna, Piwniczna-Zdrój, Powroźnik, Rabe, Rymanów-Zdrój, Szczawa, Szczawnica, Szczawnik, Tylicz, Wierchomla Wielka, Wysowa-Zdrój, Złockie, Zubrzyk, Żegiestów-Zdrój) i Sudeckiej (Czerniawa-Zdrój, Długopole-Zdrój, Duszniki-Zdrój, Gorzanów, Grabin, Jedlina-Zdrój, Jeleniów, Kudowa-Zdrój, Polanica-Zdrój, Stare Bogaczowice, Stare Rochowice, Stary Wielisław, Szczawina, Szczawno-Zdrój, Świeradów-Zdrój).

Jak powstały szczawy?

Powstawanie szczaw wiąże się z trzeciorzędową aktywnością wulkaniczną Karpat. Wody infiltracyjne (czyli przesiąkające, pochodzące bezpośrednio z opadów lub powierzchniowych zbiorników wodnych) wsiąkając w ziemię, napotykały wyziewy dwutlenku węgla pochodzenia wulkanicznego. Nasycały się nim i dzięki temu rozpuszczały skały, wypłukując z nich i utrzymując w roztworze cenne dla zdrowia makro- i mikroelementy.

Dwutlenek węgla zwiększa aktywność chemiczną wody, co intensyfikuje procesy zachodzące w kontakcie woda-skała, które zapewniają podwyższoną mineralizację wód. Dlatego szczawa jest wykorzystywana jako woda lecznicza.

Historia Szczawy

Jak wynika ze wstępu, Szczawa to także miejscowość położona w Małopolsce, w powiecie limanowskim, w gminie Kamienica – do 31 grudnia 2015. Od 1 stycznia 2016 Szczawa jest siedzibą nowo powstałej gminy uzdrowiskowej Szczawa. Jest to spełnieniem marzeń mieszkańców i wielu popularyzatorów tego miejsca (m.in. Antoniego Gryziny-Laska) oraz dopełnieniem ciekawej historii Szczawy.

Aktualizacja. Nowa PISowska Rada Ministrów z Premier Beatą Szydło na czele cofnęła decyzję poprzedniego rządu PO-PSL o wydzieleniu nowej gminy Szczawa… i walka trwa nadal. Źródło » http://www.dziennikpolski24.pl/artykul/9241150,nie-bedzie-gminy-szczawa,id,t.html

Nietrudno się domyśleć, że nazwa miejscowości/gminy pochodzi od mnogo występujących w okolicy wód szczaw charakteryzujących się bogactwem minerałów w niespotykanym w Polsce, wysokim stężeniu.

Pierwsze wzmianki o ich korzystnych właściwościach pochodzą z XV wieku a ich autorem jest sam Jan Długosz (Chorographia Regni Poloniae). W XVIII wieku Baltazar Hacquet dokonał ich pierwszej analizy i klasyfikacji (1788-1795), a na początku XIX w. wspominał o nich Stanisław Staszic (O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski, 1815).

Dopiero technologia XX wieku pozwoliła na usprawnienie wydobycia wód i ich komercjalizacje.

1912

Mieczysław Orłowicz jako pierwszy apeluje o status uzdrowiska dla Szczawy i relacjonuje…

“Okoliczna ludność od dawna używa wód szczawskich na wszelkie dolegliwości. Zwłaszcza w niedziele i święta zabiera setki butelek do domów…”

1924

Towarzystwo Górniczo-Przemysłowe “Saturn” kupuje część dzisiejszej Szczawy, jednak kryzys ekonomiczny lat 1929-33 uniemożliwia mu eksploatację wód.

1932

Antoni Gryzina-Lasek dokonuje pierwszego odwiertu i nazywa go Hanna (od imienia żony). Drugie ujęcie nazywa Dziedzilla od imienia pierwszej córki (Zdzisława, Dzidzia).

1933-1937

Antoni Gryzina-Lasek wchodzi w spółkę z firmami Drogista (Drogistea) oraz Karpiński-Skład Apteczny (Karpiński i S-ka). Razem rozpoczynają eksploatację pierwszych źródeł na szerszą skalę i podejmują kolejną próbę utworzenia uzdrowiska.

1937

Franciszek Ksawery Kmietowicz przeprowadza badania szczawskich wód, które potwierdzają ich wysokie walory zdrowotne.

1938

Minister Przemysłu i Handlu ustanawia rejon ochrony górniczej dla Szczawy. W tym samym roku powstaje w Szczawie pierwsza pijalnia i rozlewnia wód mineralnych.

Antoni Gryzina-Lasek buduje ujęcie Krystyna od imienia drugiej córki, Lech od imienia syna i Legun od potocznej nazwy legionisty Piłsudskiego (nie znalazłem źródeł potwierdzających fakt, że 2 ostatnie ujęcia zostały wybudowane w 1938). Podejmuje także następne starania o status uzdrowiska.

Spółka Karpińskiego zaczyna butelkowanie i dystrybucję wód szczawskich w kraju i zagranicą.

Wojna i lata powojenne to czas spowolnienia dla rozwoju Szczawy

1945-1999

Eksploatację wód prowadzi Gminna Spółdzielnia w Kamienicy.

1958-1962

Geolog Jerzy Chrząstowski przeprowadza gruntowną analizę, dokonuje wstępnego rozpoznania chemicznego, odbudowuje stare ujęcia i odkrywa nowe.

1963

Minister Zdrowia i Opieki Społecznej zatwierdza wody ze Szczawy jako kopaliny.

1974

Zarządzenie ministerialne uznaje szczawskie wody za lecznicze, co otwiera drogę do uznania Szczawy za uzdrowisko.

1976

Utworzony zostaje obszar górniczy o powierzchni 914,8 ha.

1977

Zostaje wykonany odwiert Szczawa I.

Początek lat 80

To okres rekonstrukcji odwiertów Hanna i Dziedzilla.

1994

Przedsiębiorstwo Państwowe Uzdrowisko Rabka otrzymuje do 2014 koncesję na eksploatacje wód ze Szczawy, a w 1998 zostaje skomercjalizowane zmieniając nazwę na Uzdrowisko Rabka S.A.

2000

Wydobycie wód po Gminnej Spółdzielni w Kamienicy przejmuje firma Euro-Code Sp.J. z Nowego Sącza.

W lipcu 2008…

…powstaje Stowarzyszenie na rzecz Utworzenia Gminy w Szczawie, co jest niezbędne w celu uzyskania statusu uzdrowiska. Jak już wiadomo, cel urzeczywistni(ł) się w 2016 roku. Aktualizacja. Nowy rząd PISu cofnął decyzje i Szczawa nadal czeka.

17 listopada 2010

Otwarcie nowoczesnej, gminnej pijalni wód, gdzie można bezpłatnie skosztować Szczawę I, Hannę i Dziedzillę, a w przyszłości także Krystynę i Szczawę II (badania są w toku, po ich zakończeniu artykuł zostanie zaktualizowany). W Szczawie, między pijalnią a kościołem znajduje się także rozlewnia wód, skąd pochodzi woda źródlana Gorczańska Krynica oraz wody mineralne Szczawa Minerale i Hanna.

Pełną historię Szczawy można poznać dzięki bogatej publikacji Szczawa. Wczoraj i dziś dostępnej tutaj »

Dziedzilla, Hanna, Szczawa I i II. Porównanie i właściwości wód szczawskich

Mineralne wody lecznicze Dziedzilla, Hanna i Szczawa I, dzięki odpowiednio wysokiej zawartości dobrze przyswajalnych, bo naturalnych minerałów są od wielu lat wykorzystywane w balneologii (leczenie wodą) do terapii pitnej, inhalacji i kąpieli np. we wspomnianym Uzdrowisku Rabka Zdrój.

Jednakże dzięki prowadzonej sprzedaży wysyłkowej możliwe jest także samodzielne przeprowadzenie kuracji w domu. Wody lecznicze można stosować od 1 roku życia, w tym alergicy, kobiety w ciąży i karmiące piersią (przeciwwskazania w tabeli porównawczej poniżej).

Siła wód szczawskich tkwi w składzie bogatym w deficytowe z punktu widzenia jadłospisu współczesnego człowieka biopierwiastki, których niedobory są wiązane z rozwojem wielu chorób i dolegliwości m.in. jod i lit. Zawartość minerałów jest tak wysoka, że dzienna dawka jest limitowana do 330ml (1 butelka), a czas trwania terapii do 1 miesiąca.

U większości osób po pierwszym łyku pojawia się myśl woda z solą. Jednak nie tylko smak jest specyficzny, ale także zapach. Oczywiście ze względu na zróżnicowany profil mineralny wrażenia organoleptyczne poszczególnych wód są nieco inne. Intensywność smakowo-zapachowa jest zależna od sumarycznej zawartości minerałów.

Porównanie mineralnych wód leczniczych ze SZCZAWY. Wody wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowe

Inhalacje najbezpieczniej wykonywać wodą o temperaturze 33-35°C, gdyż wówczas nie działają drażniąco. Osoby nadwrażliwe powinny zaczynać od inhalacji ciepłych i stopniowo przechodzić do inhalacji o niższej temperaturze. Inhalacji zimnych nie mogą stosować pacjenci z astmą oskrzelową.

Aktualizacja! Do oferty wód szczawskich dołączyła Szczawa II. Jak sama nazwa wskazuje jest to najbogatsza woda pod względem ogólnej mineralizacji, która wynosi aż 18038,60 mg/l. Tym samym przewyższa pozostałe wody pod względem zawartości następujących jonów: sodowy 5177, magnezowy 222,7, litowy 14,53, żelazowy 6,96 i wodorowęglanowy 9196.

Jod. Działanie, objawy niedoboru i źródła pokarmowe

Jod jest składnikiem hormonów produkowanych przez tarczycę: tyroksyny i trójjodotyroniny, które kontrolują prawie wszystkie funkcje organizmu m.in. temperaturę, wzrost, płodność, rozwój intelektualny, przemianę materii, działanie układu nerwowego, krwionośnego i mięśniowego.

Jod także wspiera dobry stan skóry, włosów, paznokci i zębów. Wspomaga odchudzanie poprzez przyspieszenie metabolizmu. Prawidłowa praca tarczycy zapewnią produkcję odpowiedniej ilości dobrej jakości wspomnianych hormonów, które przyspieszają przemianę materii, usprawniając spalanie węglowodanów i tłuszczów. Skutki uboczne to większa dawka energii i zmniejszony apetyt na słodkie. Dlatego niedobór jodu wywołuje poważne zaburzenia pracy tarczycy, co w konsekwencji może prowadzić do wielu różnych chorób.

Szczególna dbałość o jod w jadłospisie jest zalecana kobietom ciężarnym i karmiącym.

Dzienne zapotrzebowanie na jod to tylko 200 µg (mikrogramów).

Objawy niedoboru jodu

To m.in. senność, brak energii, zaburzony cholesterol i metabolizm, nadwaga i otyłość, niska odporność i problemy ze stresem, suche i wypadające włosy, problemy dermatologiczne, łamiące się paznokcie i zbyt szybkie przybieranie na wadze.

Najlepsze naturalne źródła jodu

To ryby morskie (m.in. makrela, węgorz i łosoś), tran (rybi olej), owoce morza (np. kawior, ostrygi), glony, wody lecznicze jak Dziedzilla czy Hanna, zielone warzywa, ziemniaki oraz kuchenna sól jodowana. Oczywiście tego produktu najlepiej unikać, zdrowszym zamiennikiem jest nieoczyszczona sól kłodawska lub himalajska.

Zawartość jodu w innych produktach zależy od jego zawartości w glebie (rośliny) i w paszy dla zwierząt (nabiał). Najbogatsze w ten pierwiastek będą te, które powstają w obszarach nadmorskich, dlatego wakacje nad morzem są najprzyjemniejszą terapią uzupełniającą niedobory jodu, ale niewystarczającą. Przez cały rok trzeba uzupełniać jadłospis wspomnianymi produktami.

Lit. Działanie, stosowanie i przeciwwskazania

Lit to pierwiastek najlżejszy z metali, w dużych dawkach jest toksyczny oraz posiada zdolność kumulowania się w organizmie. Działa jak stabilizator nastroju i antydepresant.

Ogólne działanie litu

• nasila działanie magnezu i niesteroidowych leków przeciwzapalnych
• działa przeciwzapalnie i przeciwświądowo
• korzystnie wpływa na układ krążenia, współtworzy substancje regulujące krzepliwość krwi i transportuje witaminę B12 do mózgu, co po części warunkuje prawidłową pracę układu sercowo-naczyniowego: przeciwdziała chorobom serca, chorobie wieńcowej i nadciśnieniu oraz ogranicza skłonność do powstawania zakrzepów
• uczestniczy w pracy szpiku kostnego
• stanowi element profilaktyki cukrzycy
• jest powiązany z pracą gruczołów wytwarzających hormony, gdyż organizm zabezpiecza się w przypadku niewystarczającej podaży litu z diety poprzez zachowywanie tego pierwiastka w jajnikach, tarczycy, nadnerczach i przysadce mózgowej
• węglan litu to skuteczny lek ograniczający neutropenię (obniżenie poziomu neutrofilów (komórki układu odpornościowego uczestniczące w walce z bakteriami i innymi patogeniami) we krwi poniżej normy) po podaniu cytostatyków (chemioterapia) w nowotworach złośliwych układu moczowo-płciowego
• właściwości immunomodulujące: uzyskuje się normalizację funkcji układu immunologicznego u pacjentów z depresją w przebiegu choroby afektywnej jednobiegunowej i dwubiegunowej
• ze względu na działanie immunomodulujące, lit może pozytywnie wpływać na leczenie chorób autoagresji, w tym autoimmunologicznej formy niedoczynności tarczycy typu hashimoto (obecnie najczęstsza przyczyna niedoczynności tarczycy niewynikająca z chorej tarczycy, ale ze źle działającego układu odpornościowego); lit wykazuje działanie hamujące na tarczyce, dlatego najlepszym momentem na jego przyjmowanie jest wieczór – wówczas tarczyca zwalnia; niezbędne elementy takiej terapii to wysoka podaż płynów oraz jadłospis bogaty w zioła i pierwiastki pobudzające funkcję tarczycy m.in. skrzyp, kelp i selen.

Działanie litu w kontekście układu nerwowego

• hamuje układy katecholaminergiczne: noradrenergiczne i dopaminergiczne
• (przypuszczenia) pobudza układ serotoninowy
• (przypuszczenia) zmienia działanie innych układów neuroprzekaźnikowych: cholinergicznego i GABA-ergicznego, który jest wszechobecnym w mózgu układem komórek hamujących
• hamuje działanie kilku enzymów odgrywających kluczową rolę w neuromodulacji (złożony rodzaj sygnalizacji związanej z procesem neuroprzekaźnictwa)

Leki przeciwdepresyjne oddziałują na receptory, natomiast lit zmienia działanie tzw. wtórnych przekaźników, czyli substancji, które głębiej, w komórce, pośredniczą w przekazywaniu bodźców płynących od receptora do wnętrza komórki.

Skutkiem powyższych właściwości litu jest działanie przeciwdepresyjne i tłumiące objawy maniakalne oraz długoterminowa stabilizacja ośrodków nastroju i ruchu.

Dlatego lit jest wykorzystywany w leczeniu następujących chorób

Depresja

W tym depresja maniakalna (choroba afektywna dwubiegunowa, choroba maniakalno-depresyjna). Już kiedyś zauważono, że niektóre wody lecznicze zawierające odpowiednią ilość litu, pomagają chorym na depresję wrócić do zdrowia. Lit zmniejsza nasilenie myśli samobójczych. Sprawdza się w okresach manii związanej z gonitwą myśli i pobudzeniem.

Przeciwwskazania do suplementacji litem: depresja nie może być związana z niedoczynnością tarczycy, z niedoborem jodu lub nieprawidłowym działaniem nerek.

Otępienie umysłowe…

…demencja, choroba Alzheimera. Otępienie często następuje w przebiegu chorób psychicznych jak depresja, schizofrenia i nerwice. Jest wynikiem śmierci lub degeneracji neuronów w różnych obszarach mózgu, w tym w hipokampie.

Coraz więcej dowodów wskazuje, że lit chroni mózg przed uszkodzeniami oraz stymuluje wzrost nowych neuronów – nasila proces neurogenazy.

Przemoc, agresja, nałogi (np. alkoholizm i narkomania), ADHD, fibromialgia, stres…

…w tym silny po traumatycznych przejściach oraz przewlekły np. w chronicznym zmęczeniu, będącym następstwem wypalenia zawodowego.

Znaczenie społeczne litu jest ogromne, gdyż w miejscach gdzie jest go sporo w wodzie pitnej, ludzie są pogodniejsi i serdeczniejsi, znacznie mniej jest brutali i awanturników np. na Podhalu jest 300x mniej litu niż na Pomorzu.

Lit w odpowiednich dawkach działa niezwykle relaksująco. Zwiększenie jego podaży jest zalecane także u dorastającej młodzieży, która sprawia problemy wychowawcze.

Stwardnienie rozsiane

(łac. sclerosis multiplex – SM, choroba autoimmunologiczna). Lit jest znanym i potencjalnie bardzo skutecznym elementem leczenia SM. Według jednego z badań, chora mysz wyzdrowiała po podaniu litu. W przypadku ludzi istnieje opis przypadku medycznego, w którym chora po terapii litem, w ciągu kilku miesięcy wstała z wózka inwalidzkiego i przesiadła się na rower.

Wiele badań potwierdza, że lit wspomaga regenerację mieliny (osłonka włókien nerwowych spełniająca podwójną funkcję: ochrony mechanicznej i izolatora elektrycznego).

Najlepsze naturalne źródła litu

to m.in. rośliny różowate (np: róże i jej przetwory tj. konfitura z ucieranych płatków róży), goździkowate, jaskrowate, psiankowate (papryka, pomidory, ziemniaki w zależności od pory zbioru i miejsca uprawy), ryby oraz wody głębinowe (ze studni), oligoceńskie (z bardzo głębokich odwiertów) i lecznicze jak Szczawa I.

Stosowanie litu

Dzienne zapotrzebowanie na lit (optymalne i profilaktyczne) to około 1 mg dla dorosłej osoby o wadze 70kg, czyli około 14 µg na kilogram masy ciała. Dawki terapeutyczne są ustalane indywidualnie przez lekarzy. Przy dawce 1 mg na dobę nie występują żadne efekty uboczne.

Większość ludzi dobrze toleruje nawet znacznie większe ilości. Jednak ze względu na zdolność litu do kumulowania się w ustroju, bezpieczniej jest stosować terapie małymi dawkami.

Korzystne jest rozpuszczanie litu w wodzie, najlepiej mineralnej, gdyż duże rozcieńczenie pozwala uzyskać efekt terapeutyczny przy stosunkowo znacznie mniejszej dawce. Lit warto łączyć z produktami usprawniającymi krążenie mózgowe tj. miłorząb japoński (Ginko Biloba).

W depresji jednobiegunowej i chorobie afektywnej dwubiegunowej w fazie wycofania lit można stosować razem z produktami zwiększającymi ilość dopaminy np. różeńcem górskim. W fazie manii i schizofrenii zakazane jest stosowanie preparatów prodopaminowych.

Sposobem na przedawkowanie litu jest sól, dlatego podczas kuracji litem należy zwiększyć jej podaż. Ważna jest także wysoka podaż płynów, która zapobiegnie odwodnieniu. Warto również ograniczyć czynniki nasilające utratę płynów, czyli m.in. spożycie kofeiny (kawa, cola), intensywne ćwiczenia fizyczne i przebywanie w wysokich temperaturach. W trakcie leczenia zakazany jest alkohol. Podczas terapii ostrych stanów chorobowych nie należy prowadzić pojazdów mechanicznych i obsługiwać maszyn. Wskazana jest okresowa ocena funkcji tarczycy, nerek i układu krążenia.

Możliwe skutki uboczne i powikłania stosowania bardzo wysokich dawek litu (zatrucie litem)

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, biegunka, nudności, wymioty
• osłabienie siły mięśniowej, wzmożone napięcie mięśniowe
• uczucie znużenia, senność
• zawroty głowy
• nadmierne oddawanie moczu i duże pragnienie
• metaliczny smak
• drżenie i drgawki
• przyrost masy ciała
• wole, niedoczynność tarczycy
• parkinsonizm
• zmiany łuszczycopodobne
• arytmia
• wypadanie włosów
• upośledzenie zagęszczania moczu

Powyższe objawy tracą na intensywności w trakcie kontynuowania terapii.

Przeciwwskazania do stosowania wysokich dawek litu

• niedoczynność tarczycy
• choroby nerek
• choroba Parkinsona
• ciąża i karmienie piersią

Źródła
pgi.gov.pl/pl/oddzial-swietokrzyski-/geologia-regionu-swietokrzyskiego/5167-radosna-woda-z-bbelkami-jerzy-ggol-gertruda-herman
mineralne.pgi.gov.pl/wody-lecznicze.html?id=2440
rynekzdrowia.pl/Finanse-i-zarzadzanie/Trzech-chetnych-na-uzdrowisko-w-Rabce-Finanse-i-zarzadzanie,118265,1.html
woda-lecznicza.pl/historia-ujecia/
krajoznawcy.info.pl/kwasne-wody-i-uzdrowiskowe-aspiracje-14068
odkryjbeskidwyspowy.pl/informator/info/at/76/title/Szczawa
Wikipedia & źródła własne